Το ρυθμιστικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής: συγκριτική ανάλυση των τάσεων

Abstract

The Phd focuses on the study of the most significant counter-terrorism legislation of two international actors (i.e. the EU-USA, an emphasis is given to the EU-case) in order to analyse their policy making in the criminal sector.More specifically, the aim of this research is to trace and to explain the trends regarding the changes in institutional structures of EU and USA (shift of competencies/powers from national to supranational center) when drafting and adopting their counter-terrorism legislation and trends regarding the changes in their policy for the protection of liberties. Furthermore, a comparison of these trends is taken place. According to the two research hypotheses, the serious threat of security is taken as the main factor which causes the above mentioned trends through the adoption of anti-terrorism measures (penal legislation). Bearing in mind this idea and for testing the first hypothesis, the basic EU legislation which was adopted after the 9/11 is analyzed based on three institutional criteria taken by the institutional and multi-level governance theoritical approaches. In the case of the USA, the analysis of the american legislation is based on the US federal structure. In order to test the second hypothesis regarding the transatlantic cooperation against terrorism by exchanging information for preventive purposes, three EU-USA Agreements are studied.As far as the first hypothesis is concerned, the study concludes that there is a trend towards a shift of competencies in criminal sector in the case of suppresive measures and under the threat of the security, regardless the positive/negative institutional environment (Treaty of Lisbon), and this trend seems to diminish when the threat lessens. In the case of EU, this means further penetration of the EU law into the domestic law of the member states’ and in the case of the USA, it means strengthening of the federal center. These trends are not indicated in the case of the EU when the preventive measures are decided, i.e. the legislation for the exchange of personal data for security purposes. In this last case, the threat of security does not cause a shift of competencies to the EU level regarding the protection of the data exchanged. So, the policy on data protection is not harmonised at the EU level. Nevertheless, the European Commission takes advantage of the positive institutional environment and submits legislative proposals which promote further integration in this domain. In any case, the adoption of suppressive and preventive measures against terrorism tends to cause negative impact on liberties (due process rights of suspects and accused persons, right of privacy and data protection).As far as the second hypothesis is concerned, the study concludes that there is an increase trend towards an interaction between EU-USA regarding their policy for data protection exchanged in the framework of their cooperation against terrorism. Eventually, suggestions are provided for EU-USA and for the EU member –states for changing these trends according to their interests.

Η διατριβή επικεντρώνεται στην μελέτη της βασικής αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας δύο διεθνών δρώντων (δηλ. της ΕΕ και των ΗΠΑ, με έμφαση στην περίπτωση της ΕΕ) προκειμένου να αναλυθούν οι παραγόντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της πολιτικής τους στον ποινικό τομέα. Ειδικότερα, αντικείμενο της διατριβής είναι ο εντοπισμός και η εξήγηση των τάσεων που αφορούν στις αλλαγές των θεσμικών δομών των δύο δρώντων (μετατόπιση αρμοδιοτήτων από το εθνικό στο υπερεθνικό κέντρο) και των τάσεων που αφορούν στις αλλαγές στην πολιτική προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, κατά το στάδιο της διαπραγμάτευσης και υιοθέτησης της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας τους. Περαιτέρω, πραγματοποιείται η σύγκριση αυτών των τάσεων. Βάσει των δύο υποθέσεων εργασίας τίθεται ως κύριος παράγων που προκαλεί τις ανωτέρω τάσεις μέσω της υιοθέτησης μέτρων (ποινικής νομοθεσίας) η σοβαρή απειλή της ασφάλειας, δηλ. η απειλή ή η τέλεση τρομοκρατικών πράξεων. Κατά αυτόν τον τρόπο και προς έλεγχο της πρώτης υπόθεσης εργασίας, μελετώνται τα νομοθετήματα (κατασταλτικά και προληπτικά μέτρα) που υιοθετήθηκαν μετά την 11/9 βάσει τριών θεσμικών κριτηρίων, που προσφέρει η θεσμική προσέγγιση και η θεωρία των πολυεπίπεδων συστημάτων διακυβέρνησης. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η μελέτη των νομοθετημάτων βασίζεται στην ομοσπονδιακή οργάνωση του κράτους. Προς επιβεβαίωση ή διάψευση της δεύτερης υπόθεσης εργασίας που αφορά στην διατλαντική συνεργασία ανταλλαγής πληροφοριών για προληπτικούς λόγους ασφάλειας, μελετώνται τρείς Συμφωνίες της ΕΕ-ΗΠΑ στον τομέα αυτό. Η διατριβή συμπεραίνει όσον αφορά την πρώτη υπόθεση εργασίας, ότι καταγράφεται τάση εκχώρησης αρμοδιοτήτων στον ποινικό τομέα όταν πρόκειται για επιβολή κατασταλτικών μέτρων κατά της τρομοκρατίας υπό την απειλή της ασφάλειας, ανεξαρτήτως του θεσμικού περιβάλλοντος (Συνθήκη της Λισσαβώνας), και τείνει να μειώνεται όταν η απειλή υποχωρεί. Για την ΕΕ αυτό σημαίνει περαιτέρω διείσδυση του ενωσιακού δικαίου στην εσωτερική έννομη τάξη των κ-μ, ενώ για τις ΗΠΑ σημαίνει ισχυροποίηση του ομοσπονδιακού κέντρου. Αυτές οι τάσεις δεν παρατηρούνται στην περίπτωση της ΕΕ, κατά την υιοθέτηση των προληπτικών μέτρων, δηλ. της νομοθεσίας που αφορά ανταλλαγή δεδομένων για λόγους ασφάλειας. Στην περίπτωση αυτή ο παράγων απειλή της ασφάλειας δεν λειτουργεί υπέρ της εκχώρησης αρμοδιοτήτων όσον αφορά την προστασία δεδομένων από τα κ-μ στην ΕΕ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μη εναρμόνιση στην πολιτική προστασίας των δεδομένων, μια τάση που τείνει να αμβλύνει η Επιτροπή αξιοποιώντας τη θεσμική συγκυρία. Σε κάθε περίπτωση, η επιβολή κατασταλτικών και προληπτικών μέτρων τείνει να προκαλεί αρνητικές συνέπειες στην προστασία των αντίστοιχων θεμελιωδών δικαιωμάτων (δικονομικά δικαιώματα υπόπτων και κατηγορουμένων, δικαίωμα της ιδιωτικότητας και προστασία προσωπικών δεδομένων) .Όσον αφορά τη δεύτερη υπόθεση εργασίας, η διατριβή καταλήγει στην καταγραφή της αυξανόμενης τάσης αλληλεπίδρασης των δύο δρώντων στην πολιτική προστασίας των δεδομένων που ανταλλάσσονται στο πλαίσιο των διμερών σχέσεων τους. Τέλος, προτείνονται επιλογές για τα δύο μέρη και τα κ-μ της ΕΕ προκειμένου να διαχειριστούν τις τάσεις που καταγράφονται και να τις μεταστρέψουν, σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.