Λούφα και ευθυνοφοβία: στάσεις και αναπαραστάσεις του έλληνα στρατεύσιμου ως προς τη συμμετοχή του στις ένοπλες δυνάμεις: μελέτη εναλλακτικού τρόπου διοίκησης

Abstract

Σκοπός της έρευνας είναι να συνεισφέρει (τουλάχιστον φιλοδοξεί να το πράξει) στην ερευνητική βιβλιογραφία της Κοινωνικής Ψυχολογίας χρησιμοποιώντας τις ήδη γνωστές θεωρίες της στην εξήγηση των εντός στρατιωτικού πλαισίου αναδυομένων φαινομένων. Με άλλα λόγια προτίθεται να χρησιμοποιήσει εργαλεία της Κοινωνικής Ψυχολογίας για να μελετήσει τα φαινόμενα σε αξιακό επίπεδο. Δε λησμονείται ότι καμιά έρευνα δεν εξαντλεί το θέμα της, ούτε φιλοδοξεί, όπως επισήμανε ο Cohen (1990, αναφέρεται στο Κορδούτης & Παυλόπουλος, 2006), στην οριστική επίλυση των προβλημάτων με τα οποία καταγίνεται. Αυτό που επιδιώκεται είναι η προέκτασησε κάποιο βαθμό, έστω και με την πιθανότητα σφάλματος, της επιστημονικής γνώσης ή τη δημιουργία κάποιων προϋποθέσεων ανανέωσης και επέκτασης της, αφού κάθε αγώνας δεν είναι παρά ένας σταθμός, κάθε κερδισμένη μάχη ανοίγει καινούργια μέτωπα, κάτι που επαναλαμβάνεται ad infinitum... Κάθε έρευνα στο χώρο του στρατού δεν προσδιορίζεται από τεχνικά, μεθοδολογικά ή ιδεολογικά κριτήρια αλλά από το ίδιο το στρατιωτικό περιβάλλον (με την ιδιαιτερότητα του) και τις εφαρμογές που μπορούν να έχουν όσα συμπεράσματα εξαχθούν από τα αποτελέσματα που θα προκύψουν (Παπαστάμου & Κατερέλος, υπό έκδοση). Σε αυτή τη διατριβή το ερευνητικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στη μελέτη ενός φαινομένου που όσο υπαρκτό και αν είναι, αντιτίθεται στις αποδεκτές νόρμες, αποτελεί «ταμπού», ίσως το μέγιστο, για τους ανθρώπους που διοικούν στους χώρους των Ε.Δ.. Έτσι, κύριος στόχος της έρευνας έγινε η ανάδειξη, μέσα από τοναναπαραστασιακό λόγο των στρατευσίμων, του φαινομένου της «λούφας», μιας έννοιας τόσο υπαρκτής και γνωστής όσο και κατακριτέας. Έγινε προσπάθεια να παρουσιαστεί ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται αλλά και με τον οποίο προσλαμβάνεται από τα κοινωνικά υποκείμενα, που βιώνουν με αμφιρέπεια μια κατάσταση σαν τη στρατιωτική θητεία, σε ένα από τους τρεις κλάδους του ελληνικού στρατιωτικού οικοδομήματος, το Πολεμικό Ναυτικό (Π.Ν.). Ο χώρος αυτός (Π.Ν.)αποτελεί έναν οργανισμό αφού είναι ένα σύνολο ανθρώπων με στόχο την παραγωγή προϊόντων (εθνική ασφάλεια) και υπηρεσιών (κοινωνικές διευκολύνσεις), σαφή όρια, ταυτότητα και επίσημη αναγνώριση της οντότητας του από την ευρύτερη κοινωνία μέσα στην οποία υφίσταται (Scott, 1995). Οι Ε.Δ., όπως κάθε οργανισμός, σαν μια σχέση αλληλεξάρτησης πολλών ατόμων που εκτός των άλλων παράγει και συγκρούσεις (διλήμματα) μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού ενδιαφέροντος αυτών, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως «Κοινωνικό Δίλημμα» (Dawes, 1980). Η έρευνα αυτή λοιπόν, θα επιχειρήσει να προσεγγίσει το φαινόμενο της «λούφας», ως πιθανό αποτέλεσμα του «κοινωνικού διλήμματος», κινούμενη ανάμεσα στους δύο κλασικά αντιτιθέμενους πόλους, τον κοινωνικό και τον ψυχολογικό, η «διαπλοκή» και αλληλεπίδραση των οποίων δύναται να διερευνηθεί σε τέσσερα επίπεδα, διαφορετικά μεταξύ τους, το ενδοατομικό, το διατομικό, το διομαδικό και το ιδεολογικό ή αναπαραστασιακό (Doise, 1982). Έτσι, θα διερευνηθεί το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα το φαινόμενο της «λούφας» και οι απόψεις του ατόμου (στρατευσίμου) για το χώρο αυτό («αντιλαμβανόμενα χαρακτηριστικά κοινωνικού πλαισίου»), οι προσωπικές εμπειρίες εντός του πλαισίου, οι διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται, όπως ηδιερεύνηση «κοινωνικών κινήτρων» και ο ρόλος σημαντικών προσώπων στην απόφαση του κοινωνικού υποκειμένου για δράση, η προσωπική θέση του υποκειμένου πριν την είσοδό του στο στρατό, αλλά και η στάση του σαν εμπλεκόμενο σε ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας, καθώς και το ιδεολογικό πλαίσιο των συνδιαλλαγών του. Η έρευνα αυτή δεν ήταν κάτι που προέκυψε αβίαστα. Είναι το αποτέλεσμα μιας πορείας είκοσι δύο ετών σε ένα ιδιάζοντα χώρο, αυτόν του Π.Ν., παράλληλα με μια δωδεκαετή ενασχόληση με την επιστήμη της Ψυχολογίας. Τα τελευταία επτά απόαυτά είχα την τύχη να έχω συνοδοιπόρους και καθοδηγητές τρεις καταξιωμένους επιστήμονες στο χώρο της Κοινωνικής Ψυχολογίας, το Στάμο Παπαστάμου, το Γεράσιμο Προδρομίτη και τον Ιωάννη Κατερέλο. Χωρίς να θέλω να γίνω γραφικός, νοιώθω την ανάγκη να τους ευχαριστήσω θερμά και ταπεινά, και να τους διαβεβαιώσω ότι η αγαστή συνεργασία μας θα διαρκέσει. Τέλος, επιθυμώ ναευχαριστήσω τους γονείς μου καθώς και όλους εκείνους, γνωστούς και άγνωστους, καλοπροαίρετους ή όχι που με βοήθησαν να αποκτήσω μια «φιλοσοφία ζωής» που πολύ εύστοχα θα μπορούσε να περιγραφεί από τα λόγια του Τόμας Μαν: «…Να συζητάς ελεύθερα και να ξετρυπώνεις το ταμπουρωμένο στα ‘‘Ταμπού’’ του κονφορμισμού και τον υποκριτή των κατεστημένων. Να μένεις κοντά στις πηγές της ζωής, να μπορείς να παιδεύεις και να παιδεύεσαι, ταρακουνώντας τις αλυσίδες ενός φθαρμένου πολιτιστικού κατεστημένου όπου ζεις. Να τολμάς εκείνο που άλλοι δεν έχουν το κουράγιο να επιχειρήσουν. Με μια λέξη να ξαναβουτάς στο στοιχειώδες…».