Η μετάφραση των νομικών κειμένων και τα προβλήματα που θέτει στο διεθνή χώρο, ιδίως όσον αφορά τις διεθνείς συμβάσεις: το παράδειγμα της σύμβασης του Schengen

Abstract

This doctoral thesis starts from the hypothesis that translated international legal texts -in this case the procedural provisions of an international agreement- include translation choices that either are not always optimal, or are not always consistent on intratextual and intertextual level, or are overtly incorrect, all of which may prejudice the unhindered reception of the texts by the users and, in extreme cases, result in legal uncertainty or even legal gaps. The Convention Implementing the Schengen Agreement of 14 June 1985 (signed on 19 June 1990 and put into effect on 26 March 1995) and, in particular, its French language version (= Convention d’application de l’accord de Schengen du 14 juin 1985) is used as a model text in comparison with the respective Italian, Greek, German and English language versions. The thesis comprises seven volumes: the first volume contains the theoretical foundation and presentation of the methodology of analysing and commenting the various language versions of the Convention against the French version; the second to fifth volumes include, respectively, the analysis and discussion of the Italian, Greek, German and English language versions of the Convention against the French language version in terms of translation strategy differences and translation errors, as well as the corresponding conclusions and statistics for each language pair; the sixth volume contains tables for an overview of the French text fragments (translation units) analysed in the previous four volumes as against the (allegedly) equivalent Italian, Greek, German and English text fragments; and the seventh volume contains the Convention text in the five above-mentioned languages as an aid for the consultation of the context of the fragments analysed in the relevant volumes. The translation issues and errors identified by the author suggest inter alia that: a) in many cases the target texts suggest that each language version was probably translated by several translators with no consultation and coordination among them, which results in inconsistent use of legal terminology and overall legal language; b) the language pair plays an important role in translation issues, errors and strategies; and c) only the French text is authentic, even if the Final Act of the Convention explicitly states that the German version is one of the three equally authentic texts of the Convention (the third being the Dutch one, which is not considered in this thesis), as suggested by some French interference into the German text. The novelty of this thesis lies inter alia: a) in the method of analysis used, which applies insights of contrastive and historical-comparative linguistics; b) in the new concepts and terms proposed for the relevant analysis, e.g. ‘parallely [παραλληλία]’ and ‘counterbalancing equivalence [εξισορροπητική ισοδυναμία]’ as well as in the new interpretation of older concepts and terms, e.g. ‘equivalence [ισοδυναμία]’ and ‘synonymy [συνωνυμία]’; c) in the extent of the textual material being analysed (five language versions of all 142 Articles of the Convention and its accompanying Final Act, Minutes, Joint Declaration by the Ministers and State Secretaries Meeting in Schengen on 19 June 1990, and Declaration by the Ministers and State Secretaries).

Η διατριβή έχει ως αφετηρία την υπόθεση ότι κατά τη μετάφραση νομικών κειμένων – στη συγκεκριμένη περίπτωση, διαδικαστικών διατάξεων διεθνούς συμφωνίας – οι μεταφραστικές επιλογές είτε δεν είναι πάντα οι βέλτιστες, είτε δεν είναι πάντα συνεπείς σε ενδοκειμενικό και διακειμενικό επίπεδο, είτε είναι προδήλως εσφαλμένες, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ομαλή κατανόηση των κειμένων από τους χρήστες και, σε ακραίες περιπτώσεις, να προκύπτει ανασφάλεια δικαίου ή και κενό δικαίου. Ως κείμενο-υπόδειγμα χρησιμοποιείται η Σύμβαση Εφαρμογής της Συμφωνίας του Schengen της 14ης Ιουνίου 1985 (που υπογράφηκε στις 19 Ιουνίου 1990 και τέθηκε σε ισχύ στις 26 Μαρτίου 1995) και, συγκεκριμένα, η γαλλική γλωσσική εκδοχή της (= Convention d’application de l’accord de Schengen du 14 juin 1985) σε σύγκριση με την ιταλική, την ελληνική, τη γερμανική και την αγγλική γλωσσική εκδοχή της. Η διατριβή περιλαμβάνει επτά τόμους: ο πρώτος τόμος περιέχει τη θεωρητική θεμελίωση και παρουσίαση της μεθοδολογίας ανάλυσης και σχολιασμού των ποικίλων γλωσσικών εκδοχών της Σύμβασης του Schengen σε σύγκριση με τη γαλλική εκδοχή· οι τόμοι δεύτερος έως και πέμπτος περιέχουν, αντίστοιχα, την ανάλυση και το σχολιασμό της ιταλικής, της ελληνικής, της γερμανικής και της αγγλικής γλωσσικής εκδοχής της Σύμβασης σε σύγκριση με τη γαλλική γλωσσική εκδοχή της όσον αφορά τις διαφορές μεταφραστικής στρατηγικής και τα μεταφραστικά λάθη, καθώς και τα αντίστοιχα συμπεράσματα και στατιστικά στοιχεία για κάθε γλωσσικό ζεύγος· ο έκτος τόμος περιέχει την απεικόνιση σε πίνακες των κειμενικών τεμαχίων (μεταφραστικών μονάδων) της γαλλικής εκδοχής τα οποία αναλύθηκαν στους τέσσερις προηγούμενους τόμους σε αντιπαραβολή με τα (φερόμενα ως) ισοδύναμα κειμενικά τεμάχια κάθε γλωσσικής εκδοχής· και ο έβδομος περιέχει τα κείμενα της Σύμβασης στις πέντε γλώσσες που προαναφέρθηκαν, για να μπορεί ο αναγνώστης να συμβουλεύεται το συγκείμενο των κειμενικών τεμαχίων που αναλύθηκαν στους οικείους τόμους. Από τα μεταφραστικά ζητήματα και τα μεταφραστικά λάθη που εντοπίζει ο συγγραφέας προκύπτει, μεταξύ άλλων, ότι: α) σε πολλές περιπτώσεις, οι μεταφραστικές επιλογές υποδηλώνουν ότι κάθε γλωσσική εκδοχή μεταφράστηκε πιθανότατα από περισσότερους μεταφραστές χωρίς συνεννόηση και συντονισμό μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ασυνεπή χρήση τόσο της νομικής ορολογίας όσο και της ευρύτερης νομικής γλώσσας· β) το γλωσσικό ζεύγος παίζει σημαντικό ρόλο όσον αφορά τα εκάστοτε μεταφραστικά ζητήματα, τα μεταφραστικά λάθη και τις μεταφραστικές στρατηγικές· και γ) μόνο το γαλλικό κείμενο είναι αυθεντικό, παρόλο που η Τελική Πράξη της Σύμβασης δηλώνει ρητά ότι το γερμανικό είναι ένα από τα τρία εξίσου αυθεντικά κείμενα της Σύμβασης (το τρίτο είναι το ολλανδικό, που δεν εξετάζεται στη συγκεκριμένη διατριβή), όπως φανερώνει κάποιο ποσοστό γαλλικής παρεμβολής στο γερμανικό κείμενο. Η καινοτομία αυτής της διατριβής έγκειται, μεταξύ άλλων: α) στη μέθοδο ανάλυσης που χρησιμοποιείται, στην οποία αξιοποιούνται γνώσεις αντιπαραβολικής και ιστορικοσυγκριτικής γλωσσολογίας· β) στις νέες έννοιες και τους νέους όρους που προτείνονται για τη σχετική ανάλυση, π.χ. «παραλληλία» και «εξισορροπητική ισοδυναμία», αλλά και στη νέα ερμηνεία παλαιότερων εννοιών και όρων, π.χ. «ισοδυναμία» και «συνωνυμία»· γ) στην έκταση του κειμενικού υλικού που αναλύεται (πέντε γλωσσικές εκδοχές των 142 άρθρων της Σύμβασης και των συνοδευτικών της εγγράφων, δηλαδή της Τελικής Πράξης, των Πρακτικών, της Κοινής Δήλωσης των υπουργών και υφυπουργών που συγκεντρώθηκαν στο Σένγκεν στις 19 Ιουνίου 1990, και της Δήλωσης των υπουργών και υφυπουργών).