Το ανάγλυφο του Benvenuto Cellini “ Ο Περσέας απελευθερώνει την Ανδρομέδα” (1554) στη Loggia dei Lanzi της Φλωρεντίας: τέχνη, κοινωνία και πολιτική στην εποχή των Μεδίκων

Abstract

Cosimo de’ Medici, who was elected legal successor of the first Duke of Florence, Alessandro, murdered in January 1537, used the cultural potential of his motherland to promote the image of the city, as well as his regime. In this context, the Duke elevated the victory in Montemurlo over the exiled Florentine aristocrats (fuorusciti) - who campaigned against him a few months after his election - to a recognizable image of his power. The group Perseus and Medusa, which Cosimo commissioned to Benvenuto Cellini for the Piazza della Signoria in 1545, had indirect but undeniable references to battle of Montemurlo. Through the gesture of the hero raising the head of Medusa are evoked the beheadings of the defeated exiles that had taken place in the same square a few years earlier. This research proves that Cosimo I de’ Medici did not intend to convey the message of a complete defeat of the Florentine Republic, as has often been argued. The dispute that arose in 1541 between Florence and Ferrara over the ceremonial precedence of the one or the other city negates such a reading. Florence, rejecting the argument brought forth, on this occasion, by its adversary, stated emphatically that it had uninterruptedly been a republic since its foundation in the years of the Roman republic. Cosimo’s choices and deeds confirm that he did not want to break away from the republic of limited participation that constituted the political tradition of the city. On the contrary, he considered himself the legitimate heir to the highest office of the republic, that of the standard-bearer of Justice (Gonfaloniere di Giustizia). The Perseus and Medusa group is extensively analyzed as a whole and the iconographic study reveals numerous references to various ancient Greek motives, proving that Cellini had constantly drawn inspiration from classical sources. The dissertation focuses, however, on the scene of the Liberation of Andromeda, situated under the pedestal of the colossal Perseus. The narrative relief is considered an enigmatic work and has puzzled all the scholars that have studied it. In order to decipher it, the theme is read as evidence of the historical, social, political and cultural environment of mid-16th century Florence. With the help of these parameters, the Liberation of Andromeda emerges as an important work of art, not only from an aesthetic and iconographical point of view, but also because of the many messages it is meant to convey. This research demonstrates that the relief is not a footnote to the large sculpture that rises above it, but the very conceptual apex of the whole group. Furthermore, it reveals that in the bronze plate the mythological theme is interwoven with an allusive representation of the battle of Montemurlo that safeguarded Cosimo’s regime and the Medici dynasty's endurance for two hundred years. The historic event is depicted in the upper right part of the relief where two horsemen are galloping threateningly towards the gates of a city defended by a standard-bearer on horseback. During Cosimo’s period of power (1537-74), two other works of art with a mixed subject can be traced and it can be argued that in the Duke’s court a new mannerist genre was developed. This genre was favored by his practice of conveying political messages through the use of artworks, appropriating ancient myths that secured for his messages a timeless dimension

Ο Cosimo de’ Medici, o οποίος είχε εκλεγεί τον Ιανουάριο του 1537 ως νόμιμος διάδοχος του δολοφονηθέντος πρώτου δούκα της Φλωρεντίας Alessandro, ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα που χρησιμοποίησε το πολιτιστικό δυναμικό της γενέτειράς του για να προβάλλει την εικόνα της πόλης, του εαυτού του και του καθεστώτος του. Στο πλαίσιο αυτό, ο δούκας ανήγαγε σε αναγνωρίσιμη εικόνα της εξουσίας του τη νίκη στο Montemurlo επί των εξορίστων Φλωρεντινών αριστοκρατών (fuorusciti), οι οποίοι εκστράτευσαν εναντίον του λίγους μήνες μετά την εκλογή του. Η αναφορά στη νίκη αυτή, αν και έμμεση, ήταν σαφής στο έργο Περσέας και Μέδουσα που ο Cosimo I παρήγγειλε στον Benvenuto Cellini για την Piazza della Signoria το 1545. Ο ήρωας που υψώνει την αποκομμένη κεφαλή της Μέδουσας ανακαλούσε τους αποκεφαλισμούς των ηττημένων εξόριστων που είχαν γίνει στην ίδια πλατεία λίγα χρόνια νωρίτερα. Η έρευνα έδειξε ότι Cosimo I δεν θέλησε να εκπέμψει από την ιστορική πλατεία της πόλης το μήνυμα της τελειωτικής ήττας της δημοκρατίας, όπως είχε συχνά υποστηριχθεί. Η αντιδικία που ξέσπασε το 1541 με τη γειτονική Ferrara για το εθιμοτυπικό προβάδισμα της μιας ή της άλλης πόλης ακυρώνει μια τέτοια ανάγνωση. Η Φλωρεντία, απορρίπτοντας σχετικό ισχυρισμό της αντιπάλου της, δήλωνε εμφατικά ότι υπήρξε αδιαλείπτως δημοκρατία από την ίδρυσή της κατά τη ρωμαϊκή δημοκρατική περίοδο. Σειρά επιλογών και πεπραγμένων που επισημάνθηκαν επιβεβαιώνουν, εξάλλου, ότι ο Cosimo δεν θέλησε να αποκόψει το καθεστώς του από τη δημοκρατία περιορισμένης συμμετοχής που συνιστούσε την πολιτική παράδοση της πόλης και ότι θεωρούσε τον εαυτό του νόμιμο κληρονόμο του ανώτατου δημοκρατικού αξιώματος της Φλωρεντίας, του Σημαιοφόρου της Δικαιοσύνης (Gonfaloniere di Giustizia). Το σύμπλεγμα Περσέας και Μέδουσα αναλύθηκε εκτεταμένα στο σύνολό του και η εικονογραφική μελέτη ανέδειξε ενδιαφέρουσες αναφορές σε πλειάδα αρχαίων ελληνικών προτύπων, καθώς ο Cellini αντλούσε συνεχή έμπνευση από τις κλασσικές πηγές. Το κύριο αντικείμενο μελέτης ήταν, ωστόσο, το ανάγλυφο της Απελευθέρωσης της Ανδρομέδας, το οποίο παρέμενε εξακολουθητικά, από εικονογραφική και νοηματική άποψη, ένα αινιγματικό έργο που είχε προβληματίσει όλους τους ερευνητές. Για την αποκρυπτογράφηση της σύνθεσης, το έργο του Cellini προσεγγίστηκε ως τεκμήριο του ιστορικού, κοινωνικού, πολιτικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της Φλωρεντίας στα μέσα του 16ου αιώνα. Μέσα από τις παραμέτρους αυτές, η σκηνή της Απελευθέρωσης της Ανδρομέδας αναδεικνύεται ένα μεγάλο έργο, όχι μόνο από αισθητική και εικονογραφική άποψη, αλλά και για τα πολλά μηνύματα που μεταφέρει. Δεν περιορίζεται σε ρόλο υποσημείωσης στο μεγάλο γλυπτό που υψώνεται επάνω του, αλλά συνιστά τη νοηματική κορύφωσή του. Η έρευνα αυτή έδειξε, μάλιστα, ότι στην ορειχάλκινη πλάκα το μυθολογικό θέμα συμπλέκεται με την υπαινικτική απεικόνιση της νίκης του Cosimo Ι στο Montemurlo που απέτρεψε την απειλή που εκπροσωπούσε η φατρία των εξόριστων. Το ιστορικό αυτό γεγονός αποδίδεται στο άνω δεξιό τμήμα του αναγλύφου με τη σκηνή δύο ιππέων που εφορμούν εναντίον πόλης την πύλη της οποίας υπερασπίζεται έφιππος σημαιοφόρος. Καθώς εντοπίστηκαν άλλα δύο έργα με ανάλογη μεικτή θεματολογία την περίοδο της εξουσίας του Cosimo I (1537-74), μπορεί να υποστηριχτεί βασίμως ότι στην αυλή του δούκα αναπτύχθηκε ένα νέο είδος μανιεριστικής τέχνης. Ο μανιεριστικός αυτός τύπος ευνοήθηκε από την πρακτική του να χρησιμοποιεί τα έργα τέχνης για την προβολή των πολιτικών του μηνυμάτων, στα οποία προσέδιδε διαχρονική διάσταση συνδέοντάς τα με πανάρχαιους μύθους