Ψυχοπαθολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που οδηγούν στην εγκατάλειψη των παιδιών από τους γονείς τους

Abstract

Child abandonment is an important scientific phenomenon the study of which may shed light to issues of parenthood and also an important clinical issue that poses many questions and problems in everyday child psychiatric practice. The aim of the present study was to document and study the characteristics of the biological parents of abandoned infants and children in an effort to understand the factors that lead to child abandonment. The study was based in a retrospective analysis of the archives of the child psychiatric department who has a long tradition of cooperation with social services and child care institutions. The characteristics of the parents of 107 abandoned children where studied and in particular demographic, socio-economic, health and mental health factors as well as background information (history of eventual abandonment and placement of the parents themselves). The data acquired was statistically analyzed using Pearson chi square and one-way ANOVA methods. The findings showed the modern reality of the phenomenon of child abandonment and specifically the fact that in our time secondary abandonment is predominant primary abandonment. A single etiological factor leading to abandonment wasn’t established. The results showed rather that the family status of the mother as well as socio-economic factors and factors related to her mental health status seem of great significance. The existence of the phenomenon of denial of pregnancy appeared to be of clinical importance but seems in most cases to pass undetected by the social services as well as the child mental health services. Family history of abandonment in the side of the mother is related to the type of child placement (adoption, foster care) rather than abandonment itself. Luck of important information concerning the parents of abandoned children (especially the birth fathers) was detected with the exception of those cases where cooperation between services was established and where decisions concerning the future of the abandoned child where better documented. Down’s syndrome surfaced as an important characteristic linked to child abandonment. Finally a series of issues emerged concerning the role and intervention of the social services that seem to evaluate mostly the socio-economic status of the birth parents neglecting important psychological and dynamic factors that shape parenthood. The need of thorough evaluation and support of birth parents emerges as well as a necessity, in all cases of abandoned children or children in risk of abandonment, of a multi-disciplinary approach within the framework of an established cooperation between social services and child mental health services. The importance of an early intervention is also stressed in the form of developing partnerships with between units accommodating parents and infants (antenatal clinics, neonatologists sections) and child care institutions (nurseries, child care institutions) and child mental health services.

Το φαινόμενο της εγκατάλειψης των παιδιών αποτελεί ένα επιστημονικό θέμα, η μελέτη του οποίου μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της γονεϊκότητας, καθώς και ένα επίκαιρο κλινικό ζήτημα στην πρακτική των παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών. Στόχος της έρευνας ήταν η καταγραφή και η μελέτη των χαρακτηριστικών των βιολογικών γονιών μικρών παιδιών που φιλοξενούνται σε ιδρύματα παιδικής προστασίας σε μια προσπάθεια κατανόησης των παραγόντων που οδηγούν στην εγκατάλειψη ενός παιδιού. Η μεθοδολογία στηρίζεται σε μια αναδρομική, εκ των υστέρων εξέταση των αρχείων της υπηρεσίας μας και στην καταγραφή των δεδομένων που υπάρχουν από τις συναντήσεις με τους βιολογικούς γονείς των παιδιών, με βάση ένα ερωτηματολόγιο που κατασκευάστηκε από την ερευνήτρια και την παιδοψυχιατρική ομάδα. Μελετήθηκαν τα χαρακτηριστικά των γονιών 107 βρεφών και μικρών παιδιών σε συνθήκες εγκατάλειψης τα οποία παραπέμφθηκαν στην υπηρεσία μας μεταξύ 2000 και 2009. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν στατιστικές δοκιμασίες της περιγραφικής στατιστικής, έλεγχος ανεξαρτησίας χ2 και μέθοδος ανάλυσης διακύμανσης μονής κατεύθυνσης (one-way ANOVA). Η έρευνα ανέδειξε τη σημερινή πραγματικότητα του φαινομένου της εγκατάλειψης κατά την οποία η παρουσία των βιολογικών γονιών είναι πιο έντονη, καθώς τα περιστατικά πρωτογενούς εγκατάλειψης μειώνονται και αυξάνονται οι περιπτώσεις δευτερογενούς εγκατάλειψης. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προκύπτει ότι δεν μπορεί να απομονωθεί ένας αποκλειστικός παράγοντας που θα ήταν από μόνος του καθοριστικός για την εγκατάλειψη ενός παιδιού. Οι κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη μητέρα είναι σημαντικοί, ενώ παράλληλα διαφάνηκε ο επιβαρυντικός ρόλος της ψυχικής υγείας της μητέρας, πολύ πιο σημαντικός από τη σωματική της υγεία. Το κλινικό φαινόμενο της άρνησης της εγκυμοσύνης, που δείχνει ιδιαίτερα σημαντικό σε όσες περιπτώσεις μπορέσαμε να το διερευνήσουμε, περνά κατά βάση απαρατήρητο από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες (ακόμα και από υπηρεσίες ψυχικής υγείας). Το διαγενεαλογικό ιστορικό εγκατάλειψης από την πλευρά των γονιών δείχνει να συνδέεται με το είδος της τοποθέτησης του παιδιού. Διαπιστώνεται απουσία ουσιαστικών πληροφοριών για τους γονείς (ιδιαίτερα για τους γεννήτορες). Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις εκείνες στις οποίες έχει επιτευχθεί μια ουσιαστική συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών ψυχικής υγείας του παιδιού και κοινωνικών υπηρεσιών και όπου οι αποφάσεις ως προς το μέλλον του παιδιού δείχνουν να είναι πολύ καλύτερα τεκμηριωμένες. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των παιδιών μόνο η ύπαρξη συνδρόμου Down δείχνει να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την εγκατάλειψη ενός παιδιού. Τίθενται τέλος πολλά ζητήματα σχετικά με τις παρεμβάσεις και τον ρόλο των κοινωνικών υπηρεσιών που αξιολογούν κυρίως την κοινωνικό-οικονομική κατάσταση των βιολογικών γονιών. Διαπιστώθηκαν από την έρευνα τα μεγάλα κενά και οι ασάφειες στη λήψη του κοινωνικού ιστορικού, και η απουσία διερεύνησης των ψυχικών παραγόντων που διαμορφώνουν τη γονεϊκότητα. Τα παραπάνω ευρήματα καθιστούν φανερή την αναγκαιότητα εγκαθίδρυσης σταθερής συνεργασίας μεταξύ κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών ψυχικής υγείας του παιδιού, στις περιπτώσεις βρεφών και μικρών παιδιών σε συνθήκες εγκατάλειψης, με κύριο στόχο το συμφέρον του παιδιού. Αναδεικνύεται επίσης η κλινική και εκπαιδευτική σημασία μιας πρώιμης δυναμικής παρέμβασης και ολοκληρωμένης αξιολόγησης μέσα από την ανάπτυξη συνεργασιών με χώρους που υποδέχονται γονείς και βρέφη, (μαιευτικές κλινικές, νεογνολογικά τμήματα) και με χώρους παιδικής προστασίας (βρεφοκομεία, ιδρύματα παιδικής προστασίας).