Οι ανώτατες σχολές θεωρητικής παιδείας στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο, 4ος-8ος αι. μ.Χ.: Αθήνα, Κων/πολη, Αλεξάνδρεια, Γάζα, Βηρυτός

Abstract

Under the subject of the present doctoral thesis, it shall be attempted an historical overview concerning the operation of institutions of higher theoretical education in the five major intellectual centers of the Empire (Athens, Constantinople, Alexandria, Gaza, Beirut) during the early Byzantine period (circa 4th-8th century A.D). Enhancing the particular features governing the structure and operation of the abovementioned educational institutions, probing the operating institutional framework thereof, evaluating the curriculum and the educational methods applicable thereto, promoting the teaching work of professors and scholars occasionally supporting the ranks thereof along with the emergence of the dominant philosophical perceptions promoted by the scientific circles of the schools and which broadly carve out their ideological guidance at a time while delineating the end of the ancient Greek period and the foundation of the Byzantine Christian tradition, shall be included amongst the main objectives of this research. The bibliographical approach of the subject shall focus on the identification of contemporary - related to the historical period under consideration - sources, as well as of relevant, Greek- and foreign-language reference books, scientific studies, articles and suggestions, either directly associated with the subject of the present study or outlining the wide-ranging framework of the Byzantine education. Following the method of comparative approach to the existing bibliographical material, it is pursued the cross-checking of historical references and the drawing of conclusions useful for the research. Meanwhile, it shall be attempted the enhancement of subjectivity of historical references as well as the different interpretation thereof, where appropriate, compared with earlier interpretations of other researchers, in order the historical truth be construed as effectively as possible. The above data shall lend this research the feature of originality. The essential contribution of the Byzantine scholar, secular literature to the cultural development of humanity, the flourishing of literature and sciences during the period under consideration, the strengthening of secularism of Byzantine higher education through the operation of the Pandidakterion of Constantinople, the Academy of Athens, the Alexandrian School of Philosophy, the Rhetoric School of Gaza and the Law School of Beirut, the preservation of the scientific knowledge of antiquity and the impartation thereof to the vehicles of Western European culture, the emergence of Christian religion acting as a necessary connecting link between cultural groups being inhomogeneous in terms of culture, the promotion of the cultural heritage of ancient Greece, the admixture of elements of ancient Greek culture and Christian faith as conformational factors of Byzantine civilization and the gradual Hellenization of the Byzantine Empire, shall be certain of the most important findings-conclusions of this doctoral thesis.

Στο πλαίσιο του θεματικού αντικειμένου της παρούσας διδακτορικής διατριβής επιχειρείται η ιστορική επισκόπηση της λειτουργίας των ανώτατων σχολών θεωρητικής παιδείας στα πέντε μεγάλα πνευματικά κέντρα της Αυτοκρατορίας (Αθήνα, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Γάζα, Βηρυτός) κατά τη διάρκεια της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (4ος – 8ος αι. μ.Χ., περίπου). Η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που διέπουν τη δομή και τη λειτουργία των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η διερεύνηση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας τους, η αξιολόγηση του προγράμματος σπουδών και των εκπαιδευτικών μεθόδων που εφαρμόζονται σε αυτά, η προβολή του διδασκαλικού έργου των καθηγητών και λογίων που πλαισιώνουν κατά καιρούς τις τάξεις τους καθώς και η ανάδειξη των κυρίαρχων φιλοσοφικών αντιλήψεων που προωθούνται από τους επιστημονικούς κύκλους των σχολών και οι οποίες εν πολλοίς διαμορφώνουν τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους, σε μια εποχή κατά την οποία διαγράφεται το τέλος του αρχαίου ελληνικού κόσμου και η θεμελίωση της βυζαντινής χριστιανικής παράδοσης, περιλαμβάνονται στους βασικούς στόχους αυτής της έρευνας. Η βιβλιογραφική προσέγγιση του θέματος επικεντρώνεται στον εντοπισμό σύγχρονων προς την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο πηγών καθώς και αντίστοιχων, ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων, βιβλιογραφικών βοηθημάτων, επιστημονικών μελετών, άρθρων και εισηγήσεων, τα οποία είτε σχετίζονται άμεσα με τη θεματική της παρούσας μελέτης, είτε σκιαγραφούν το γενικότερο περίγραμμα της βυζαντινής εκπαίδευσης. Με τη μέθοδο της συγκριτικής προσέγγισης του υπάρχοντος βιβλιογραφικού υλικού επιδιώκεται η διασταύρωση των ιστορικών στοιχείων και η εξαγωγή χρήσιμων για την έρευνα συμπερασμάτων. Παράλληλα, επιχειρείται η ανάδειξη της υποκειμενικότητας των ιστορικών μαρτυριών καθώς και η διαφορετική, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο, ερμηνεία τους σε σχέση με προγενέστερες ερμηνείες άλλων ερευνητών, προκειμένου να αποδοθεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο η ιστορική αλήθεια. Τα ανωτέρω δεδομένα προσδίδουν στην παρούσα έρευνα το στοιχείο της πρωτοτυπίας. Η ουσιαστική συμβολή της λόγιας κοσμικής γραμματείας των Βυζαντινών στην πολιτισμική εξέλιξη της ανθρωπότητας, η άνθηση των γραμμάτων και των επιστημών κατά την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο, η ενίσχυση του κοσμικού χαρακτήρα της βυζαντινής ανώτατης εκπαίδευσης μέσω της λειτουργίας του Πανδιδακτηρίου της Κωνσταντινούπολης, της Ακαδημίας των Αθηνών, της Φιλοσοφικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, της Ρητορικής Σχολής της Γάζας και της Νομικής Σχολής της Βηρυτού, η διάσωση των επιστημονικών γνώσεων της αρχαιότητας και η μεταλαμπάδευσή τους στους φορείς του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, η ανάδειξη της χριστιανικής θρησκείας ως αναγκαίου συνδετικού κρίκου μεταξύ ανομοιογενών από άποψη κουλτούρας πληθυσμιακών ομάδων, η αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς της αρχαίας Ελλάδας, η πρόσμιξη στοιχείων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστης ως παραγόντων διαμόρφωσης του βυζαντινού πολιτισμού καθώς και ο σταδιακός εξελληνισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτελούν μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα – συμπεράσματα της διδακτορικής διατριβής.