Η ψυχολογία των διδύμων: μίμηση και συναισθήματα σε ένα ζεύγος διζυγωτών διδύμων

Abstract

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η κάλυψη μέρους της άγνοιας που επικρατεί στον ερευνητικό χώρο της βρεφικής ανάπτυξη των διδύμων. Η ερευνητική μας προσπάθεια σκοποθέτησε τη διερεύνηση της μίμησης και των συνοδών συναισθημάτων, από τον 1ο έως το 10ο μήνα, κάθε 15 ημέρες, στο σπίτι ενός ζεύγους διζυγωτικών διδύμων, διαφορετικού φύλου. Η έρευνα επικεντρώθηκε στις δυαδικές αλληλεπιδράσεις των διδύμων μεταξύ τους και στις δυαδικές αλληλεπιδράσεις κάθε δίδυμου βρέφους με τον Πατέρα, τη Μητέρα, τον Πατρικό Παππού, την Πατρική Γιαγιά, το Μητρικό Παππού και τη Μητρική Γιαγιά. Ερευνήθηκαν, παράλληλα, οι επικοινωνιακές συμπεριφορές των συντρόφων πριν και μετά τη μίμηση, καθώς και τα συναισθήματα τους πριν, κατά και μετά τις αναπαραγωγικές τους συμπεριφορές. Η νατουραλιστική, διαχρονική και συγκριτική αυτή μελέτη έλαβε χώρα στο Ηράκλειο της Κρήτης. Τα αποτελέσματα της μελέτης συγκρίνονται με τα αποτελέσματα άλλων σχετικών μελετών, που μελέτησαν τη μίμηση σε δυαδικές αλληλεπιδράσεις μη δίδυμων βρεφών με ενήλικες και εντός των δεδομένων μας γίνονται συγκρίσεις πολλών μεταβλητών κατά ζεύγη και κατά άτομα. Ενώ τα τελευταία 30 χρόνια άνθισε κυριολεκτικά η βρεφική έρευνα και αυξήθηκε αρκετά η ψυχολογική γνώση, ειδικά στην ερευνητική περιοχή της νεογνικής και της βρεφικής μίμησης, η έρευνα πάνω στη βρεφική ανάπτυξη των δίδυμων βρεφών σπανίζει, γεγονός που ξενίζει για δυο λόγους. Αφενός, υπάρχει σε διεθνές επίπεδο σαφής αύξηση των δίδυμων και των πολύδυμων τοκετών και κάποιος θα περίμενε ανάλογη αύξηση των αναπτυξιακών μελετών. Αφετέρου, οι δίδυμοι, τώρα και 130 χρόνια, είναι στόχος πολλών ερευνητών, οι οποίοι τους θεωρούν ιδανικά δείγματα και δώρα της φύσης (κάποιοι τους αποκαλούν εργαλεία, βλ. παρακάτω) και τους μελετούν, όχι για την κατανόηση των διδύμων ως προσώπων, αλλά για την επίλυση προβλημάτων που ενδιαφέρουν τους ίδιους και τις κοινωνίες τους - όπως, για παράδειγμα, ο προσδιορισμός της κληρονομικότητας της νοημοσύνης. IV Οι μελέτες που υπάρχουν για τους αναπτυσσόμενους διδύμους, όταν δεν είναι αμιγώς κλινικές, έχουν σίγουρα την κλινική χροιά. Υπάρχει μια εξήγηση για την προτίμηση στην κλινική προοπτική - το φάσμα της διδυμίας είναι μεγάλο και στο ένα του άκρο, όπως θα δούμε, υπάρχει συχνά θάνατος, οργανικά προβλήματα, ψυχοπαθολογία και απερίγραπτος πόνος. Εκεί, συνήθως, επικεντρώνεται η κλινική έρευνα. Στο άλλο άκρο, όμως, ζει, όπως όλοι μας, το μεγαλύτερο ποσοστό των υγιών δίδυμων παιδιών και ενηλίκων, αλλά οι μελέτες γι’ αυτούς κυριολεκτικά σπανίζουν. Το ίδιο ισχύει για την ανάπτυξη των δίδυμων βρεφών. Στο βαθμό που γνωρίζουμε, δεν υπάρχει μελέτη που να έχει επικεντρωθεί στην ανάδυση και την ανάπτυξη της μίμησης στις αλληλεπιδράσεις των δίδυμων βρεφών μεταξύ τους και με τους Σημαντικούς Άλλους. Στις βρεφικές μελέτες Σημαντικοί Άλλοι (ως υποκείμενα έρευνας) είναι συνήθως οι Μητέρες, λιγότερο οι Πατέρες, σπάνια η Μητρική Γιαγιά και σχεδόν ποτέ η Πατρική Γιαγιά και οι Παππούδες. Στη μελέτη μας συμπεριλάβαμε αυτούς τους ξεχασμένους Σημαντικούς Άλλους, γιατί είχαν συστηματική επαφή, ανατροφική εμπλοκή και ζεστές, ποιοτικές σχέσεις με τα δυο βρέφη. Η Διατριβή χωρίζεται στο Θεωρητικό και στο Εμπειρικό Μέρος. Στα δυο πρώτα κεφάλαια του Θεωρητικού Μέρους περιγράφονται οι θεωρίες και οι έρευνες πάνω στην ανθρώπινη μίμηση από τα αρχαιοελληνικά χρόνια μέχρι σήμερα. Πιο ειδικά και πιο αναλυτικά περιγράφονται οι σύγχρονες πειραματικές και νατουραλιστικές μελέτες και ερμηνείες για την καταγωγή και την ανάπτυξη της μίμησης και των συνοδών συναισθημάτων κατά τη βρεφική ηλικία. Τα υπόλοιπα πέντε κεφάλαια του Θεωρητικού Μέρους είναι αφιερωμένα στους Διδύμους. Σε αυτά περιγράφονται η Μυθολογία των Διδύμων, ορισμένα κρίσιμα ανθρωπολογικά δεδομένα, οι προκαταλήψεις εναντίον των διδύμων, οι Τρεις Θλίψεις και τα Τρία Μυστήρια των Διδύμων, η Βιολογία της σύλληψης και της εγκυμοσύνης στο ευρύ φάσμα της διδυμίας, η Ψυχολογία και η Ψυχοπαθολογία των Διδύμων, με κάποια βασικά στοιχεία σχετικά με την εκπαίδευση των δίδυμων νηπίων, παιδιών και εφήβων. Τα τελευταία δυο από τα πέντε αυτά κεφάλαια αφιερώνονται στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία των Διδύμων. V Στο τέλος κάθε κεφαλαίου γίνεται εκτεταμένη συζήτηση και κριτική ανάλυση ερευνών και θεωριών. Το Εμπειρικό Μέρος αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο περιγράφεται η μεθοδολογία της έρευνας, δηλαδή, το ιστορικό, οι σκοποί, τα υποκείμενα και η μέθοδος της μελέτης, καθώς και οι μεταβλητές, η κωδικοποίησή τους, η στατιστική ανάλυση, η αξιοπιστία των βαθμολογητών και οι υποθέσεις της έρευνας. Στο επόμενο κεφάλαιο περιγράφονται τα αποτελέσματα της μικρο- ανάλυσης και της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων ως προς τη συχνότητα, την κατεύθυνση, τα είδη, τις δομές και τις διάρκειες των μιμήσεων, καθώς και η πορεία ανάπτυξη της μίμησης, οι πριν και μετά τη μίμηση συμπεριφορές επικοινωνίας και τα συναισθήματα πριν, κατά και μετά τη μίμηση. Το κεφάλαιο αυτό τελειώνει με μια περίληψη των ευρημάτων. Στο τελευταίο κεφάλαιο περιγράφονται οι συγκρίσεις των δεδομένων μας με αντίστοιχα άλλων σχετικών μελετών, γίνεται ο έλεγχος των υποθέσεων, η ερμηνεία των ευρημάτων, μια περίληψη ευρημάτων και ερμηνείας και το κεφάλαιο τελειώνει με Προτάσεις για τη συνέχιση της έρευνας. Η Διατριβή κλείνει με το Παράρτημα και τη Βιβλιογραφία. Συνοπτικά, τα βασικά ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι επτά. Πρώτον, βρέθηκαν πολλές ομοιότητες (στα χαρακτηριστικά και στην ανάπτυξη της μίμησης και των συνοδών συναισθημάτων) ανάμεσα στα δεδομένα μας και σε εκείνα από άλλες σχετικές μελέτες με μη δίδυμα βρέφη - αυτό ήταν το βασικό εύρημα της έρευνας. Δεύτερον, βρέθηκε, ότι, όχι μόνο οι γονείς και οι Μητρικές Γιαγιάδες (όπως έδειξε η μελέτη μας και οι άλλες σχετικές μελέτες, βλ. Βιταλάκη, 2002), αλλά και οι Παππούδες και η Πατρική Γιαγιά είναι εξίσου ικανοί σύντροφοι των βρεφών στη μιμητική επικοινωνία. Τρίτον, ανάμεσα στις μιμήσεις των διδύμων μεταξύ τους και στις μιμήσεις ενηλίκων-δίδυμων βρεφών βρέθηκαν ομοιότητες (στις δομές της μίμησης και στα συνοδά συναισθήματα) και διαφορές (στη συχνότητα, την κατεύθυνση, τα είδη, τις διάρκειες της μίμησης και τις επικοινωνιακές συμπεριφορές πριν και μετά τη μίμηση). Τέταρτον, η μίμηση VI έλαβε χώρα κυρίως (75%) στο πλαίσιο μιας ήδη ρέουσας επικοινωνίας, η οποία συνεχίστηκε στο σύνολο των περιπτώσεων (70%). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις (περίπου 25% - 30%) η μίμηση εμφανίστηκε χωρίς προηγούμενη επικοινωνιακή δραστηριότητα, ήταν δηλαδή, περιπτώσεις που όλη η επικοινωνία εξαντλήθηκε στη μίμηση. Πέμπτον, όχι μόνο πριν και κατά τη μίμηση (όπως έδειξε η μελέτη της Kokkinaki 1998), αλλά και μετά τη μίμηση υπάρχουν θετικά συναισθήματα, με τα φωνήεντα να σηκώνουν το συναισθηματικό βάρος στην επικρατούσα μορφή μίμησης, τη φωνητική (Kugiumutzakis, 1993, 2002). Έκτον, όχι μόνο στις παιγνιώδεις αλληλεπιδράσεις (Σεμιτέκολου, 2002), αλλά και κατά τη διάρκεια της μίμησης, παρατηρείται αύξηση της ευχαρίστησης και του μικτού συναισθήματος ευχαρίστησης - ενδιαφέροντος και μείωση του αμιγούς ενδιαφέροντος και του ουδέτερου συναισθήματος. Οι σχετικές αυξομειώσεις παραμένουν πολύ σταθερές στα είδη, στις δομές και στο χρόνο. Έβδομον, βρέθηκαν σαφείς ατομικές διαφορές κατά ζεύγη και κατά άτομα στις τρεις ζώνες ανάλυσης των δεδομένων, την προ- μιμητική, τη μιμητική και τη μετα-μιμητική. Τα παραπάνω μαζί με άλλα επί μέρους ευρήματα, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα δίδυμα βρέφη του δείγματός μας δε διαφέρουν από τα συνομήλικα μη δίδυμα βρέφη, όταν επικοινωνούν μέσω μίμησης με τους Σημαντικούς Άλλους, ούτε οι τελευταίοι, όταν αλληλεπιδρούν με δίδυμα ή μη δίδυμα βρέφη.