Μελέτη αρχαίων υάλων και εφυαλωμάτων του ελλαδικού χώρου

Abstract

The combination of Physical Sciences with history and archaeology provides new insights about Ancient Life, enhancing our knowledge and facilitating the conservation of monuments and artifacts of cultural heritage.. In recent years many techniques have been developed for the characterization of ancient materials (glass, pottery, metals), such as X-ray Fluorescence (XRF), Scanning Electron Microscopy (SEM) Neutron Activation Analysis (NAA) etc. In view of the extreme rarity and importance of the archaeological findings, techniques chosen are preferably non – destructive or partly destructive or require extremely small sample sizes.The main objective of the present research is the archaeometric study of ancient glass beads, excavated from Rhodes and Thebes (Greece), as well as glazes from Rhodes. These finds are dated in a broad chronological context from the Archaic to the Hellenistic period (7th to 2nd c. BC). In particular, this study focuses on the chemical composition and fine structure of the beads, including radial profiles of specimens recovered in a broken state, in order to study the texture/structures and technology of formation of the aforementioned glassymaterials.The thesis is divided in three basic parts: the introduction (Chapter 1, 2), the theoretical (Chapter 3) and the experimental part (Chapter 4).Introduction begins with a review on the archaeometric research of glass and continues with some basic reports for ancient glasses, glass beads and glazes, as well as, on contemporary glass. The chapter also includes the historical and archaeological outline for Rhodes and Thebes, and the archaeological data from the excavations.In Chapter 3 the basic methods of analyses (SEM-EDX, XRF and Raman Spectroscopy) and their principals are briefly presented.Chapter 4 presents the experimental research of glass beads and glazes, and in specific the study of major and minor oxides of glass beads for both collections, as well as trace element analyses, by using specific bivariate plots. Basic chemical analyses of samples is followed by Raman analysis of a specific group of glass beads from Rhodes. Macroscopical and microscopical investigation of a group of 6 glass beads from Rhodes and interpretation of the derived data are presented. Morphological and chemical analyses of glazes from Rhodes by means of SEM EDX analyses are also included.The final chapter (Conclusions), summarizes the obtained results, based on the determination of chemical composition of glassy materials and from the macroscopical and microscopical analyses of air bubbles that are “frozen” inside the glass matrix of the 6 beads from Rhodes.An appendix is also included, consisting of catalogues of the samples with photographic documentation, tables of chemical analyses of all samples including chemical analyses of samples from other works, photographic documentation of air bubbles and a timetable of Greek antiquity.

Τα υλικά κατάλοιπα της ανθρώπινης δημιουργίας βρίσκονται σήμερα στο προσκήνιο των σύγχρονων αναζητήσεων για τη γνώση και την προστασία των μνημείων και των έργων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Είναι πλέον αναγκαία η εναρμόνιση ανάμεσα στην τεχνογνωσία, την ιστορία και την αρχαιολογία.Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αρχαιομετρική μελέτη θραυσμάτων αρχαίων υάλινων ψήφων, που προέρχονται από ανασκαφικές έρευνες στη Ρόδο και στην πόλη της Θήβας, καθώς και εφυαλωμάτων από τη Ρόδο. Τα ευρήματα αυτά τοποθετούνται σε ένα ευρύ χρονολογικό πλαίσιο από την Αρχαϊκή έως και την Ελληνιστική περίοδο.Η μελέτη αναπτύσσεται σε τρία βασικά μέρη: το εισαγωγικό, το θεωρητικό και το πειραματικό.Στο εισαγωγικό μέρος προηγείται η ιστορία της αρχαιομετρικής έρευνας των υάλων και ακολουθούν γενικές αναφορές για την αρχαία ύαλο, τις υάλινες ψήφους και τα εφυαλώματα, καθώς και τη σύγχρονη ύαλο. Ακολουθεί η ιστορική και αρχαιολογική επισκόπηση των χώρων προέλευσης των δειγμάτων, δηλ. της αρχαίας Ρόδου και Θήβας, καθώς και η αναφορά σε όσα αρχαιολογικά δεδομένα είναι γνωστά.Στο θεωρητικό μέρος παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικές αρχές που διέπουν τις μεθόδους ανάλυσης, οι οποίες εφαρμόζονται στο πειραματικό μέρος της εργασίας.Στο κύριο μέρος της αρχαιομετρικής έρευνας των υάλινων ψήφων και εφυαλωμάτων που, μελετώνται στην εργασία, παρουσιάζεται η πειραματική έρευνα αρχικά των θραυσμάτων των υάλινων ψήφων, κατά την οποία μελετώνται τα κύρια, τα δευτερεύοντα στοιχεία και τα ιχνοστοιχεία και στη συνέχεια αναπτύσσονται αναλυτικά τα δεδομένα που προκύπτουν από την εφαρμογή και ανάλυση των πειραματικών μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν.Ακολουθεί η μελέτη με τη φασματοκοπία Raman μέρους των δειγμάτων που επελέγησαν για να εξεταστούν με τη μέθοδο αυτή. Η πειραματική έρευνα των ψήφων ολοκληρώνεται με τις μακροσκοπικές και μικροσκοπικές παρατηρήσεις. Ακολουθεί η μορφολογική και χημική ανάλυση των εφυαλωμάτων από τη Ρόδο με τη χρήση της Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας Σάρωσης (SEM-EDX), τόσο στο κυρίωςσώμα όσο και στη διακόσμησή τους.Η εργασία καταλήγει με τα Συμπεράσματα στα οποία αναφέρονται συνοπτικά τα δεδομένα που προκύπτουν από τον προσδιορισμό της χημικής σύστασης των υάλινων αντικειμένων με την ανίχνευση των κύριων και δευτερευόντων συστατικών τους, καθώς και των ιχνοστοιχείων τους. Αναφέρεται, εκτός των άλλων, η διαπίστωση με βάση μακροσκοπικά και μικροσκοπικά χαρακτηριστικά των ψήφων, ενός διαφορετικού τρόπου μορφοποίησής τους από τον τρόπο που προτείνει η αρχαιολογική έρευνα.Τέλος αναπόσπαστο μέρος της διατριβής αποτελεί το Παράρτημα το οποίο περιλαμβάνει τους γενικούς πίνακες με τους καταλόγους των δειγμάτων, τους πίνακες με τα στοιχεία που έχουν προκύψει από τις χημικές αναλύσεις (SEM-EDX, XRF), τους πίνακες χημικών αναλύσεων άλλης βιβλιογραφίας για συγκριτική αντιβολή, τη φωτογραφική τεκμηρίωση των φυσαλίδων με στερεοσκόπιο, καθώς και πίνακα χρονολογιών της αρχαιότητας.