Η γη και η εκμετάλλευσή της στο διαμέρισμα (bandiera) Μελικίων ή Λευκίμμης από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα: προσεγγίσεις στην τοπική ιστορία

Abstract

The dissertation topic is the land exploitation and all types of different relations developed within its framework in the countryside of Corfu during the Venetian rule. The dissertation was based on archival research and mainly on the anagraffi, the inventories of lands and baronies and canonries cultivators conserved in the Corfu archives. The inscriptions contain a big volume of homogenous and systematic information regarding the cultivators and the lands thus, enabling the quantitative and qualitative analysis. Their data were processed in Microsoft Access and Microsoft Excel in order to draw conclusions. On a complementary basis qualitative information was drawn from documents of other archival series and mainly from notarial acts. The research led to the general conclusion that the feudal system of land freehold and possession as implemented in Corfu through the imposition of prevailing economic social structures moulded the countryside countenance. From the analysis emerges the image of an archaic landscape where the agrarian production was achieved with essential means. The technological innovations were scarce. In the cultivated tracts the fragmentation is high while uncultivated lands were extensive. Regarding the system of property possession and transfer it came out that a large part of the feudal lands were possessed by households of fraternal type. Remarkable is also the assets differentiation of the countryside residents.. The feudal exploitation of the land constituted the framework that enabled through the lending and indebting of the cultivators the appropriation of the land by an elite formed by families of the Council of the Community of Corfu and by squires who developed large land properties and exercised a stranglehold on the countryside unlike the usually absent owners of the baronies. The concentration of land in hands of the new landowners was not followed by an increase of the productivity through land improvement nor did it lead to a development of the feudal form of production. The agricultural production was downgraded and the incomes of the lower classes of the countryside were squeezed since all sorts of intermediates were reaping not only the surplus but even the vital minimum. The economic exploitation and oppression in the beginnings of the 19th century had surpassed the tolerance limits.

Το αντικείμενο της διατριβής είναι η εκμετάλλευση της γης και οι κάθε είδους σχέσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της στην ύπαιθρο της Κέρκυρας κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η διατριβή βασίστηκε στην αρχειακή έρευνα και κυρίως στις αναγραφές, απογραφές των γαιών και των καλλιεργητών των βαρονιών και των κανονικάτων που σώζονται στα Αρχεία της Κέρκυρας. Οι αναγραφές περιέχουν έναν μεγάλο όγκο ομοιογενών και συστηματικών πληροφοριών που αφορούν τόσο τους καλλιεργητές όσο και τις γαίες και προσφέρουν τη δυνατότητα ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης. Τα δεδομένα τους καταχωρήθηκαν σε πρόγραμμα επεξεργασίας Microsoft Access και Microsoft Excel για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Επικουρικά αντλήθηκαν ποιοτικές πληροφορίες από τεκμήρια άλλων αρχειακών σειρών και κυρίως από τις πράξεις των νοταρίων. Η έρευνα οδήγησε στο γενικό συμπέρασμα ότι το φεουδαλικό σύστημα νομής και κατοχής της γης όπως εφαρμόστηκε στην Κέρκυρα μέσω της επιβολής κυρίαρχων οικονομικο-κοινωνικών δομών διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία της υπαίθρου. Από την ανάλυση αποκομίζουμε την εικόνα ενός τοπίου αρχαϊκού στο οποίο η αγροτική παραγωγή πραγματοποιούνταν με στοιχειώδη μέσα. Οι τεχνολογικές καινοτομίες ήταν ελάχιστες. Στις καλλιεργημένες εκτάσεις παρατηρείται υψηλός κατακερματισμός ενώ υπήρχαν εκτεταμένες ακαλλιέργητες γαίες. Όσον αφορά το σύστημα κατοχής και μεταβίβασης της περιουσίας προέκυψε ότι μεγάλο μέρος των φεουδαλικών γαιών κατέχονταν από νοικοκυριά αδελφικού τύπου τις «αδελφοσύνες». Αξιοσημείωτη είναι επίσης η περιουσιακή διαφοροποίηση των κατοίκων της υπαίθρου. Η φεουδαλική εκμετάλλευση της γης αποτέλεσε το πλαίσιο εντός του οποίου στάθηκε δυνατή μέσω του δανεισμού και της καταχρέωσης των καλλιεργητών η ιδιοποίηση της γης εκ μέρους μιας ελίτ που αποτελούνταν από οικογένειες του Συμβουλίου της Κέρκυρας και από τους νοικοκυραίους των χωριών οι οποίοι σχημάτισαν μεγάλες έγγειες περιουσίες και ασκούσαν ασφυκτικό έλεγχο στην ύπαιθρο σε αντίθεση με τους κατά κανόνα απόντες κυρίους των βαρονιών. Η συγκέντρωση της γης στα χέρια των νέων «γαιοκτημόνων» δεν ακολουθήθηκε από αύξηση της παραγωγικότητας μέσω εγγειοβελτιώσεων ούτε οδήγησε στην εξέλιξη του φεουδαλικού τρόπου παράγωγης. Η γεωργική παραγωγή υποβαθμίστηκε και τα εισοδήματα των κατώτερων στρωμάτων της υπαίθρου συμπιέστηκαν καθώς οι κάθε λογής ενδιάμεσοι καρπώνονταν όχι μονό το πλεόνασμα τους άλλα και το ζωτικό ελάχιστο. Η οικονομική εκμετάλλευση και καταπίεση στις αρχές του 19ου αιώνα είχε ξεπεράσει τα όρια της αντοχής.