Ναυτιλιακές επιχειρήσεις, διεθνή δίκτυα και θεσμοί στη σπετσιώτικη εμπορική ναυτιλία, 1830-1870: οργάνωση, διοίκηση και στρατηγική

Abstract

This PhD thesis was completed under the Program of Reinforcement of ResearchStaff 2003 that started at December 2005 under the supervision of the professor ofthe Ionian University Gelina Harlaftis The programme entitled Greek maritimecenters Enhancement and management of the maritime heritage of the Ionian andAegean Seas was funded by 75% by the European Union and by 25% by theGreek StateThe aim of this research was the examination of the merchant shipping of theisland of Spetses during the period 1830-1870 which according to the preexistinghistoriography was in decline after the Greek Revolution Despite of the institutional changes that occurred by the establishment of the Greek State and the exclusion ofthe ottoman markets the spetsiot merchant fleet specialized in grain tradesuccessfully adapted to the competitive environment of the 19th century and becamethe second most important maritime and shipbuilding center of the Greek-ownedshippingThe existence of the developed spetsiot merchant fleet during the period 1830-1870 motivated us to expand our research in order to analyze the cause factorsand procedure by which the spetsiot merchant shipping flourished In our to attemptto answer these questions we have utilized theoretical tools and approaches fromthe fields of economic geography port history history of the Greek Diasporaeconomic sociology history of law new institutional economics and maritimeeconomicsWe argue that the sources of the competitive advantage of the spetsiotmerchant shipping came from the organization of their maritime businesses arounda set of mechanisms and institutions which helped the shipowners to applyeffectively their strategy in the ownership and management of their maritimebusinesses as well as their relations to clients and cooperators The survival and development of the spetsiot merchant shipping was based onone hand on the network of family relations of the local community and on the otherhand on the international networks of Greek Diaspora and foreign merchant groupsThis offered them the advantage to adjust their strategy to the evolving economicand political conditions Moreover their cooperation with the local and internationalnetworks contributed to the expansion of trade and the unification of markets As avehicle of cross cultural trade spetsiot merchant shipping part of the Greek-ownedshipping became the bridge that connected the local to the regional and to theglobal

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εκπονήθηκε στο πλαίσιο του «ΠρογράμματοςΕνίσχυσης Ερευνητικού Δυναμικού (Π Ε Ν Ε Δ ) 2003» που ξεκίνησε τον Δεκέμβριοτου 2005 με ανάδοχο το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και υπο την επιστημονική επίβλεψητης καθηγήτριας του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστήμιου ΤζελιναςΧαρλαυτη Το πρόγραμμα με τίτλο «Οι ελληνικοί ναυτοτοποι Ανάδειξη καιδιαχείριση της ναυτιλιακής κληρονομιάς του Ιονίου και του Αιγαίου» (ΚωδικόςΈργου 03ΕΔ388) χρηματοδοτήθηκε κατά 75% απο την Ευρωπαϊκή Ενωση(Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και κατά 25% απο το ΕλληνικόΚράτος (ενταγμένο στα πλαίσιο του Μέτρου 8 3 - Δράση 8 3 1 του ΕπιχειρησιακούΠρογράμματος «Ανταγωνιστικότητα» Γ Κ Π Σ 2000-2006)Στόχος της παρούσας έρευνας αποτέλεσε η εξέταση της σπετσιωτικηςποντοπόρου ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας την περίοδο 1830-1870 πουσυμφωνά με την υπάρχουσα πεποίθηση παρηκμασε μετεπαναστατικα Πάρα τιςθεσμικές αλλαγές που προέκυψαν απο τη δημιουργία του εθνικού κέντρου και τηναποκοπή απο τις οθωμανικές αγορές ο δραστήριος σπετσιωτικος εμπορικόςστόλος εξειδικευμένος στο εμπόριο των σιτηρών προσαρμόστηκε επιτυχώς στιςανταγωνιστικές συνθήκες του 19ου αιώνα παρουσιάζοντας σημαντικήεπιχειρηματική δράση ως δεύτερος σημαντικότερος ναυτοτοπος και ναυπηγικόκέντρο της ελληνοκτητης ναυτιλίαςΗ παρουσία ενός ανεπτυγμένου σπετσιωτικου εμπορικού στόλου σε ολη τηνπερίοδο 1830-1870 μας ώθησε να επεκτείνουμε το ερευνητικό πρίσμα μαςπροκείμενου να ερμηνεύσουμε τα αίτια τους παράγοντες και τη διαδικασία μέσωτης οποίας αναπτύχθηκε η «παραδοσιακή» ναυτιλία των Σπετσών Στηνπροσπάθεια να διαχειριστούμε τα επιμέρους ερωτήματα υιοθετήσαμε θεωρητικέςπροσεγγίσεις που εκτείνονται απο την οικονομική γεωγραφία την ιστορία των λιμανιών και την ιστορία της ελληνικής διασποράς εως και την οικονομικήκοινωνιολογία και την ανθρωπολογία την ιστορία του δίκαιου τα θεσμικάοικονομικά θεωρίες μάνατζμεντ και στρατηγικής, την ιστορία των επιχειρήσεωνκαθώς και τα ναυτιλιακά οικονομικάΟ βασικός ισχυρισμός μου είναι οτι η πηγή του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της σπετσιωτικης ναυτιλίας πήγαζε απο την οργάνωση τωνναυτιλιακών επιχειρήσεων του ναυτοτοπου γεγονός το οποίο συνδέθηκε με τηνυιοθέτηση αποδοτικών θεσμών και μηχανισμών που εξυπηρετούσαν την υλοποίησητων στρατηγικών των πλοιοκτητών τόσο στην ιδιοκτησία και διαχείριση τωνναυτιλιακών επιχειρήσεων οσο και στις σχέσεις με τους αντιπροσώπους καιπελάτες του ναυτιλιακού οίκουΣυγκεκριμένα η επιβίωση και η ανάπτυξη της σπετσιώτικης ναυτιλίαςβασίστηκε αφενός στην εσωτερική οργάνωση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων στοπλαίσιο του υπάρχοντος οικογενειακού και κοινωνικού δικτύου του ναυτοτοπου καιαφετέρου στην εξωτερική οργάνωση τους σε συνεργασία με το δίκτυο τωνελληνικών εμπορικών οίκων της διασποράς πρωταρχικά και κατά δεύτερον μεδίκτυα ξένων εμπορικών ομάδων Αυτό συνέβαλλε στην προσαρμοστικότητα και τησυνεχή ανανέωση των στρατηγικών των πλοιοκτητών στη μεταβαλλόμενηπραγματικότητα του 19ου αιώνα Η συνεργασία των ναυτιλιακών επιχειρήσεων με ταδυο αυτά δίκτυα συνέβαλλε σε ενα άλλο επίπεδο στην επέκταση του εμπορίου καιστην ενοποίηση και παγκοσμιοποίηση των αγορών Ως φορέας διαπολιτισμικούεμπορίου η σπετσιώτικη ναυτιλία όπως και η ελληνόκτητη ναυτιλία στο σύνολο τηςαποτελούσαν τη «γέφυρα» που συνέδεε το τοπικό με το περιφερειακό και τοπαγκόσμιο