Το δικαίωμα πρόσβασης των πολιτών στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Abstract

To assess the implementation of the principles of transparency, it is worthwhile recalling the legal framework of the Community system of access to documents and the underlying principles. The 1992 Maastricht Treaty contained a (non-binding) declaration on access to documents. In accordance with the objectives expressed at the European Council meetings that followed, the Commission adopted a decision on public access to Commission documents in February, 1994. This implemented a joint code of conduct between the Commission and Council and established the general principle that public should have the widest possible access to documents held by the two institutions, subject to the private and public interests being protected. The 1995 Amsterdam Treaty introduced a new Article 255, then giving citizens an explicit right of access to European Parliament, Council and Commission documents. In 2000, under pressure from NATO, the High Representative for CFSP and Secretary-General of the Council, Javier Solana, prevailed upon the Council to unilaterally adopt new security regulations regarding access to documents and to introduce new, restrictive classifications for confidential documents. This so-called "Solana decision" created considerable controversy in EU circles and was labelled a "summertime coup" by journalists and NGOs. Objections to the action led to several legal challenges being launched at the Court of the First Instance, including one by the Parliament. By end 2000, legislative proposal were made to replace "Solana decision". The Swedish Presidency was able to secure a compromise agreement for the adoption of a regulation between the European Parliament, Council of Ministers and the Commission after a gruelling set of three-way negotiations. The new regulation regarding public access to European Parliament, Council and Commission documents was formally adopted on 30 May 2001 and came into effect on 3 December 2001. The regulation grants a right of access to documents of the three institutions to any Union citizen and to any natural or legal person residing, or having its registered office, in a Member State. The definition of a "document" is a broad one and no category of document is excluded a priori from the right of access, including classified documents. The regulation introduces a number of innovations designed to increase transparency and improve public access to the institutions' documents.

Η εν λόγω διδακτορική διατριβή (δ.δ.) εξετάζει το δικαίωμα πρόσβασης των πολιτών στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο βρέθηκε στο επίκεντρο της ακαδημαϊκής συζήτησης για το περιεχόμενο της νέας ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, όπως επίσης και των μέτρων που λαμβάνονται τα τελευταία χρόνια για την ενίσχυση της διαφάνειας και αξιοπιστίας των ευρωπαϊκών πολιτικών. Η διατριβή αποτελείται από δύο μέρη, το καθένα διαιρούμενο σε τέσσερα κεφάλαια. Προτάσσεται ένα εισαγωγικό μέρος στο οποίο οριοθετείται το θέμα της διατριβής και διατυπώνονται οι αφετηριακές παραδοχές, οι προς επιβεβαίωση υποθέσεις και η ακολουθούμενη μεθοδολογική προσέγγιση. Το πρώτο μέρος της δ.δ. αναφέρεται στην κατοχύρωση του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα μέσω πράξεων του παράγωγου δικαίου και αργότερα στο πρωτογενές δίκαιο σε συνέχεια της αναθεώρησης του Άμστερνταμ. Στη δ.δ. αναλύονται διεξοδικά οι διατάξεις του κανονισμού 1049/2001/ΕΚ και ειδικότερα τα υπαγόμενα όργανα, οι δράσεις και πολιτικές, η έννοια του εγγράφου, οι εξαιρέσεις και οι περιορισμοί στην πρόσβαση. Το γ' και δ' κεφάλαιο αναφέρεται στην πρακτική εφαρμογή του δικαιώματος πρόσβασης και στη συμβολή της νομολογίας του ΔΕΚ και του ΠΕΚ στη διαμόρφωση του κανονισμού 1049/2001, αντιστοίχως. Στις συμπερασματικές παρατηρήσεις του πρώτου μέρους υπογραμμίζεται ότι το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα κατέστη θεμελιώδες δικαίωμα, με όλα τα στοιχεία που το καθιστούν αγώγιμο έναντι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Βέβαια, όπως κάθε θεμελιώδες δικαίωμα, έτσι και το δικαίωμα πρόσβασης υπόκειται σε περιορισμούς και εξαιρέσεις. Εν προκειμένω οι περιορισμοί και οι εξαιρέσεις δεν διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από τα ισχύοντα στα κράτη μέλη. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα, ξεκινώντας στο ε' κεφάλαιο με το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος. Στο στ' κεφάλαιο εξετάζονται τα όρια της διαφάνειας στον β' και γ' πυλώνα και τις τριβές και διενέξεις που προέκυψαν. Στο ζ' κεφάλαιο η δ.δ. αναφέρεται στην ταυτόχρονη υπαγωγή της Ένωσης και των κρατών μελών στην υποχρέωση περιβαλλοντικής πληροφόρησης σε εφαρμογή της Σύμβασης του Αρχους. Τέλος στο η' κεφάλαιο εξετάζονται τα όρια της πρόσβασης, σε συνάρτηση με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τον επίλογο, μια πλήρη βιβλιογραφία που περιλαμβάνει αποκλειστικά τις παραπεμπόμενες πηγές, καθώς και ένα ιδιαίτερα χρήσιμο παράρτημα που παρουσιάζει σε κωδικοποιημένη μορφή τη σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία.