Τα αγιολογικά κείμενα για τους Άγιους Ανδρόνικο και Αθανασία

Abstract

The main purpose of this thesis is to collect and examine the hagiographical texts about the saints Andronicos and Athanasia and to classify them in categories and versions, so as to lead the way for the critical edition of those texts which still remain unpublished. From the research into the catalogues of the manuscripts 80 extant greek manuscripts, 2 non extant, 1 dubious and 13 written in foreign languages have been located and briefly described. The contents of the manuscripts (ascetic texts, Apophthegmata patrum, menologia e.t.c) indicate the way these texts are transmitted. Codicological data, scribes, the kind of the script and various notes are also provided. The study of the texts and their comparison to each other led to their classification into three categories and several versions: A) The short narrative texts -including the Synaxaria- in simple language. In this category 6 versions and 2 subversions are recognized. B) The four encomia written in more or less archaising language. C) The extensive narrative texts (six versions), which have erroneously been ascribed to Ephraim the Syrian, written in simple language with quite a few elements of the popular language. A fourth category (D) includes other texts about the two saints such as church services, recent synaxaria, translations and summaries. These saints are placed in the historical framework of the “4th-5th century Monasticism of Egypt”; similarly the texts are placed within the monastic literature of this period. An attempt is made to deal with problems of dating both in the life of the saints and in the writting of the texts of their life. Finally, it is concluded that one of the versions of the short narrative texts must have been the initial text about the saints, from which all the other texts were derived. The connection between Cyprus and the saints Andronicos and Athanasia is also demonstrated. Although they were not descented from Cyprus nor did they live there at any period of their lives, their memory is honoured with special piety to the extent that they are considered local saints. Since the 11th century their figures are iconed in churches, churches and monasteries are built in their names, church services are written to be chanted on their name day, two villages are named after them. Finally, four unpublished texts are edited: text I from the caregory of the short narrative texts, texts II and III from the category of the encomia (they are edited from one manuscript), and text IV which belongs to the extensive narrative texts and is transmitted by 13 manuscripts (11 main witnesses and 2 apographa). The collation of the manuscripts is followed by the definition of their relationship and the stemma codicum. A few comments on historical and geographical and other issues follow the edition of the texts.

Ο κύριος στόχος της εργασίας είναι να συγκεντρώσει και να μελετήσει τα αγιολογικά κείμενα για τους αγίους Ανδρόνικο και Αθανασία και να τα κατατάξει σε κατηγορίες και παραλλαγές, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την κριτική έκδοση των κειμένων που παραμένουν ανέκδοτα. Από την έρευνα των καταλόγων χειρογράφων επισημάνθηκαν 80 σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα, 2 μη σωζόμενα, 1 αμφίβολο και 13 ξενόγλωσσα, των οποίων γίνεται σύντομη περιγραφή. Το είδος του περιεχομένου (Ασκητικό, Αποφθέγματα πατέρων ή διαφόρων τύπων Μηνολόγια) δείχνει τον τρόπο παράδοσης των κειμένων. Δίνονται τα κωδικολογικά στοιχεία, καταγράφονται οι γραφείς και το είδος της γραφής των φύλλων που μας ενδιαφέρουν, βιβλιογραφικά σημειώματα και κάποιες άλλες σημειώσεις, όταν παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Η μελέτη των κειμένων και η σύγκριση μεταξύ τους οδήγησε στην κατάταξή τους σε τρεις κατηγορίες και αρκετές παραλλαγές τους. Α) Τα σύντομα αφηγηματικά κείμενα σε απλή γλώσσα. Στην κατηγορία αυτή, στην οποία εντάσσονται και οι συναξαριακές διηγήσεις, διακρίνονται 6 παραλλαγές και δύο υποπαραλλαγές της πρώτης παραλλαγής. Β) Τα 4 εγκώμια σε γλώσσα λιγότερο ή περισσότερο λόγια. Γ) Τα εκτενή αφηγηματικά κείμενα σε απλούστερη λόγια γλώσσα με αρκετά δημώδη στοιχεία. Χωρίζονται σε 6 παραλλαγές μαζί με τα συμφυρμένα κείμενα. Την κατηγορία Δ αποτελούν τα άλλα κείμενα για τους αγίους, οι ακολουθίες, οι νεότεροι Συναξαριστές, οι μεταφράσεις και οι περιλήψεις. Εντάσσονται οι άγιοι στο ιστορικό πλαίσιο του «Μοναχισμού της Αιγύπτου του 4ου-5ου αιώνα» και τα κείμενα στη μοναστική λογοτεχνία αυτής της περιόδου και γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα χρονολόγησης τόσο της ζωής των αγίων όσο και της συγγραφής των κειμένων του βίου τους. Τέλος, εξάγεται το συμπέρασμα ότι το αρχικό κείμενο για τους αγίους, από το οποίο προήλθαν όλα τα υπόλοιπα, θα πρέπει να ήταν μια από τις παραλλαγές των σύντομων αφηγηματικών κειμένων. Αναδεικνύεται η σχέση που έχουν οι άγιοι Ανδρόνικος και Αθανασία με την Κύπρο. Μολονότι δεν κατάγονται από τη Μεγαλόνησο ούτε έζησαν εκεί κάποια περίοδο της ζωής τους, η μνήμη τους τιμάται με ιδιαίτερη ευλάβεια μέχρι του σημείου να θεωρούνται τοπικοί άγιοι. Από τον 11ο αιώνα αγιογραφούνται οι μορφές τους σε ναούς, κτίζονται ναοί και μοναστήρια στο όνομά τους, γράφονται ακολουθίες για να ψάλλονται την ημέρα της γιορτής τους, δίνεται το όνομά τους σε δύο χωριά. Τέλος, εκδίδονται κριτικά τέσσερα ανέκδοτα κείμενα, το κείμενο Ι από την κατηγορία των σύντομων αφηγηματικών κειμένων, τα κείμενα ΙΙ και ΙΙΙ από την κατηγορία των εγκωμίων, από ένα χειρόγραφο το καθένα, και το κείμενο IV, το οποίο ανήκει στα εκτενή αφηγηματικά κείμενα και παραδίδεται από 13 χειρόγραφα (11 κύριους φορείς και δύο απόγραφα). Γίνεται η σύγκριση των χειρογράφων, διαπιστώνονται οι σχέσεις τους και καταρτίζεται το στέμμα. Τα λίγα πραγματολογικά σχόλια που ακολουθούν θέλουν απλώς να εξηγήσουν κάποια σημεία και να δώσουν μια πρώτη βοήθεια στον αναγνώστη για την καλύτερη κατανόηση των κειμένων.