Γλωσσική κωδικοποίηση του εννοιολογικού πεδίου της κίνησης: κυριολεξία και μεταφορά στα ελληνικά παιδιών και ενηλίκων

Abstract

Linguistic representations of motion are investigated, in order to contribute to the question of how language effects conceptualization at the moment of speaking. Both literal expressions of physical motion as well as their non-literal extensions to encode more abstract phenomena, such as temporal changes, are analyzed. In a developmental and cross-linguistic approach, data from Greek children and adults is partly compared with corresponding data from English. Three studies on physical motion focus upon Manner and Path elements in the verb phrase, testing theoretical and empirical claims that typological differences in the way languages code for motion effect speakers’ attention to Manner. They compare descriptions of motion events in Greek and English, a verb-framed and a satellite-framed language respectively -the former coding Path in the verb and Manner in optional adjuncts and the latter coding Manner in the verb and Path in satellites. Three types of discourse are analyzed: spontaneous conversations between children and adults in the age range of 1;8-4;6 years as well as two types of narratives by children aged 4, 7 and 10 years and adults. The narratives were elicited through pictures and a film, with the interviewer having no recourse to the latter whatsoever. Results show, on the one hand, predictable cross-linguistic differences. Greater attention is paid to Manner in English than in Greek, with the difference arising even at the age of 2 years and increasing in adults. On the other hand, similarities are also occasionally noted across ages and languages (e.g. limited repertories of Manner verbs in the picture narratives). This is reflected in differences being sharper and earlier in the conversations, somewhat less so in the film narratives and least of all in the picture narratives. Such complicated patterns are, nonetheless, argued to not counteract the effect of language structure on speech habits, but to highlight instead how research results can be effected by the content of discourse (e.g. restricted chances for Manner in the picture narratives but abundant in the conversations) and its communicative exigencies (e.g. greater need felt by speakers to explicitly code Path and Manner information in the film relative to the picture narratives). Three more studies examine the development of abilities to produce and understand non-literal uses of motion verbs. Based on the conversations noted above, one study reveals various types of non-literality in both Greek and English child and child-directed speech, some even earlier than 2 years. Such evidence supports recent findings on spontaneous child speech which follow the cognitive semantics conception of figurativity as a basic and often conventionalized phenomenon of language. The remaining two studies focus upon how metaphoric motion in narratives is used and comprehended by Greek children aged 3-10 years. Results show such abilities even at 3 years, but also their gradual enrichment with age both in frequency and variety of non-literality. Therefore, traditional claims that acquisition of figurative language is a long-term process are also not undermined. The developmental sequence suggested for the various types of non-literal motion (e.g. metaphors, fictive motion) is ascribed to their degree of cognitive abstractness as well as conventionality. In fact, relative frequency in the ambient language can even speed up the appearance of a non-literal type in one language over another.

Η μελέτη πραγματεύεται τη γλωσσική κωδικοποίηση της κίνησης με στόχο να συμβάλει στη συζήτηση για το πώς τυχόν μεσολαβεί η γλώσσα στη σύλληψη της εμπειρίας τη στιγμή της ομιλίας. Εξετάζει τόσο κυριολεκτικές περιγραφές γεγονότων φυσικής κίνησης όσο και μη κυριολεκτικές χρήσεις τους μέσω των οποίων κωδικοποιούνται πιο αφηρημένα φαινόμενα (π.χ. μεταφορές για χρονικές αλλαγές, όπως μπαίνει η άνοιξη). Προσεγγίζει αυτές τις γλωσσικές αναπαραστάσεις αναπτυξιακά και διαγλωσσικά, αναλύοντας δεδομένα από ελληνόφωνα παιδιά και ενήλικες τα οποία συγκρίνει εν μέρει με αντίστοιχα από αγγλόφωνους. Τρεις έρευνες εστιάζουν στο πώς περιγράφεται μέσω της ρηματικής φράσης η φυσική κίνηση και ειδικότερα τα συστατικά Τρόπου και Πορείας με βάση τα οποία εννοιοποιείται. Ελέγχουν τη θεωρητική υπόθεση, που έχει επιβεβαιωθεί εμπειρικά εκτενώς, ότι οι διαγλωσσικές διαφορές στην κωδικοποίηση της κίνησης επηρεάζουν την εστίαση των ομιλητών στον Τρόπο. Συγκρίνουν περιγραφές στα ελληνικά, μια γλώσσα που κωδικοποιεί την Πορεία στο ρήμα και τον Τρόπο σε προαιρετικά προσαρτήματα (π.χ. βγαίνω μπουσουλώντας), και στα αγγλικά, μια γλώσσα που κωδικοποιεί τον Τρόπο στο ρήμα και την Πορεία σε μόρια-δορυφόρους (π.χ. crawl out). Αναλύονται τρία είδη λόγου: αυθόρμητες συνομιλίες παιδιών με ενήλικες στις ηλικίες 1;8 έως 4;6 ετών όπως και δύο ειδών αφηγήματα από ενήλικες και παιδιά 4, 7 και 10 ετών. Τα αφηγήματα εκμαιεύτηκαν μέσω εικόνων και μιας ταινίας και απευθύνονται στην τελευταία από τις δύο περιπτώσεις σε αδαή συνομιλητή. Αφενός, βρέθηκαν ενδείξεις πιθανής διαγλωσσικής διαφοράς: οι αγγλόφωνοι -ιδίως οι ενήλικες αλλά και τα παιδιά ακόμη και κάτω των 2 ετών- κωδικοποιούν τον Τρόπο πιο συστηματικά από τους ελληνόφωνους. Αφετέρου, παρατηρούνται σποραδικά και ομοιότητες ανάμεσα στις δύο γλώσσες και στις διάφορες ηλικίες (π.χ. περιορισμένο εύρος ρημάτων Τρόπου στις αφηγήσεις βάσει των εικόνων). Αυτό αντανακλάται στο εύρημα ότι οι διαφορές εμφανίζονται νωρίτερα και αναδεικνύονται πιο ισχυρές στις συνομιλίες, λιγότερο στις αφηγήσεις της ταινίας κι ακόμη λιγότερο στην ιστορία των εικόνων. Υποστηρίζεται εντούτοις ότι τα περίπλοκα αυτά ευρήματα δεν αναιρούν την πιθανότητα διαγλωσσικής σχετικότητας στις συνήθειες ομιλίας, αλλά αντιθέτως αναδεικνύουν ότι τα δεδομένα μιας εμπειρικής έρευνας μπορεί να επηρεάζονται από το περιεχόμενο του λόγου (π.χ. περιορισμένες ευκαιρίες για αναφορά στον Τρόπο στις εικόνες αλλά αφειδείς στις συνομιλίες) και τις εκάστοτε επικοινωνιακές συνθήκες (π.χ. στην αφήγηση της ταινίας έναντι των εικόνων οι ομιλητές νιώθουν πιο έντονα την ανάγκη να μεταδώσουν στοιχεία Τρόπου και Πορείας). Τρεις πάλι μελέτες διερευνούν το πώς αναπτύσσεται η χρήση και η κατανόηση μη κυριολεκτικών ρημάτων κίνησης. Η πρώτη αναδεικνύει στις παραπάνω συνομιλίες στα ελληνικά και στα αγγλικά ότι τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά κωδικοποιούν μέσω ρημάτων κίνησης λιγότερο απτά φαινόμενα ήδη από το δεύτερο χρόνο της ζωής.