Φυσικοχημικός χαρακτηρισμός χρωστικών σε έργα τέχνης επί χάρτου της σύγχρονης ζωγραφικής

Abstract

The study is surveying the colorants commonly encountered in the Russian avant-garde painting palette by a combined art historical, documentary and physicochemical investigation. The documentary research deals with the influences of Orthodox iconography, folkloric art, and occidental modernist tendencies on the Russian avant-garde palette and is confirmed by measurements on representative paintings from the Costakis Collection in the State Museum for Contemporary Art, Thessaloniki. Moreover, a series of colorants are investigated concerning the effects of accelerated ageing and more specifically of moist heat and ultraviolet radiation, on experimental painting tables, prepared as watercolour and gouache layers on paper ground. The resulting samples are subject to colorimetric, and spectroscopic measurements and to microscopic observation. A systematic comparative review of all data permits evaluating the materials used as to compatibility and stability towards extrinsic factors, and is proposing degradation routes at molecular level. Ultraviolet radiation is responsible for photochemical processes while high temperature and humidity cause morphological modification and alteration of the scattering surface. Both of these changes have an effect on the chromatic appearance of the paint layers. Finally, the technique of gouache is more susceptible to environmental factors.

Η παρούσα εργασία αποτελεί μελέτη των χρωστικών που συχνά απαντώνται στη χρωματική παλέτα της Ρωσικής Πρωτοπορίας μέσα από ένα συνδυασμό θεωρητικής, ιστορικής και φυσικοχημικής έρευνας. Συγκεντρώνεται και εξετάζονται γραπτές πηγές, στις οποίες καταγράφονται οι επιδράσεις που δέχτηκαν οι Ρώσοι καλλιτέχνες από τη λαϊκή και τη βυζαντινή τέχνη αλλά και από τις νεωτεριστικές αντιλήψεις της δυτικής Ευρώπης για το χρώμα. Η θεωρητική τεκμηρίωση συνδυάζεται και διασταυρώνεται με φασματοσκοπικές αναλύσεις ταυτοποίησης χρωστικών σε δείγματα από πίνακες της συλλογής Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Με τον τρόπο αυτό σκιαγραφούνται οι χρωματικές επιλογές των καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Παράλληλα, διερευνάται η συμπεριφορά και η σταθερότητα των ανόργανων χρωστικών και των οργανικών βαφών απέναντι στους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα, μελετώνται οι ακόλουθες χρωστικές και βαφές: μπλε της Πρωσίας, ουλτραμαρίνη, κόκκινο του μολύβδου, κίτρινο του χρωμίου, κίτρινη σανδαράχη, verdigris, μαύρο Mars, αλιζαρίνη, λάκα καρμινίου, βραζιλιανό αιματόξυλο, ινδικό, καφέ του van Dyck, Ινδικό κίτρινο, κίτρινο Hansa και φουξίνη. Επιπλέον, εξετάζονται και τρεις νεώτερες οργανικές βαφές, το πορφυρό Μagenta, το φθαλοκυανικό πράσινο, και το φθαλοκυανικό μπλε. Δημιουργούνται πειραματικοί πίνακες με τις χρωστικές και τις βαφές να εφαρμόζονται ως στρώματα υδατογραφίας και γκουάς σε χάρτινο υπόστρωμα και υποβάλλονται σε δοκιμές τεχνητής γήρανσης, οι οποίες περιλαμβάνουν έκθεση σε: α) υπεριώδη ακτινοβολία και β) σε θερμοκρασία 90οC και σχετική υγρασία 60%. Οι επιπτώσεις στο χρώμα μελετώνται μέσω χρωματομετρικών μετρήσεων, ενώ με τη βοήθεια της φασματοσκοπίας υπερύθρου και Raman και της μικροσκοπικής παρατήρησης αποδεικνύεται ότι αυτές οφείλονται άλλοτε σε χημικές μετατροπές των έγχρωμων μορίων και άλλοτε σε αλλοιώσεις της μορφολογίας των ζωγραφικών στρωμάτων. Η υπεριώδης ακτινοβολία θεωρείται κυρίως υπεύθυνη για τη διεξαγωγή φωτοχημικών μεταβολών και η επίδραση του θερμού και υγρού περιβάλλοντος για τη διάσπαση των σωματιδίων των χρωστικών/βαφών σε μικρότερα μεγέθη, την απώλεια συνοχής ανάμεσά τους και ανάμεσα σε αυτά και το συνδετικό μέσο και τη δημιουργία των ρωγμών. Τέλος, η τεχνική της γκουάς αποδεικνύεται ελαφρώς πιο ευαίσθητη από την αντίστοιχη της υδατογραφίας.