Η συμβολή του φωτορεπορτάζ στη γνώση της ιστορίας εν τη γενέσει της: από τον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι την προσφυγική κρίση του 2015

Abstract

The aim of this thesis is to bring to the fore the work of contemporary photojournalists in Greece and the world, highlighting how - through the current news photographs that flood us daily - the public acquires a direct perception of history as it is being written. Considering it necessary to refer to important historical events that functioned as milestones in the evolution of both the photographic medium and the photographic gaze, the emphasis is placed on the work produced from the middle of the 20th century until the refugee and migration crisis of 2015-2016. Starting with the Vietnam War and all that this moment in history signaled for news photography, its reception by the general public and its overall impact, the analysis focuses on the work of selected photojournalists at different times and historical contexts. In this way, the aim is to show the evolution of the photographers' view of the world and the public's acceptance of their work. The rapid development of technology and the media of communication and transmission - without being examined separately - nevertheless constantly emerges as a decisive factor in the testimonies of the photographers themselves or of those analysing their work. The last stop on this journey is the refugee and migration crisis of 2015-2016, a context that serves two important purposes: on the one hand, it was the starting point for redefinitions in terms of the depiction not only of people but also of objects, elevating symbolism to a key element of the work produced; on the other hand, it is an excellent chapter in the work of Greek photojournalists that - due to their geographical and linguistic advantage - was abundant, interesting, published in international media and awarded the most important prize of press professionals, the Pulitzer Prize in 2016.In navigating the thesis between different points in time and place and the photographic work that captured the events, some theoretical approaches are not ignored, sometimes rewarding and sometimes questioning - to the point of scrutinizing - the photojournalistic work. The reference to theoretical positions, either for the work of specific authors or for the whole of contemporary photojournalism, helps the research to examine aspects - positive or not - that would otherwise escape attention, on the one hand, and to strengthen the position of photojournalism, on the other hand, by demonstrating its misguided or biased theoretical treatment.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να φέρει στο προσκήνιο το έργο των σύγχρονων φωτοδημοσιογράφων, στην Ελλάδα και τον κόσμο, αναδεικνύοντας πώς – μέσα από τις φωτογραφίες επικαιρότητας που μας κατακλύζουν καθημερινά – το κοινό αποκτά μια άμεση αντίληψη της ιστορίας την ώρα που αυτή γράφεται. Θεωρώντας απαραίτητη την αναφορά σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα που αποτέλεσαν σημεία σταθμούς για την εξέλιξη τόσο του φωτογραφικού μέσου, όσο και του φωτογραφικού βλέμματος, η έμφαση δίνεται στο έργο που έχει παραχθεί από το μέσον του 20ου αιώνα και μέχρι την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση του 2015-2016. Ξεκινώντας από τον πόλεμο του Βιετνάμ και όλα όσα η ιστορική αυτή συγκυρία σηματοδότησε για τη δημοσιογραφική εικόνα, την πρόσληψή της από το ευρύ κοινό και την επιδραστικότητά της, η ανάλυση εστιάζει στη δουλειά συγκεκριμένων φωτοδημοσιογράφων, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και ιστορικές συγκυρίες. Επιδιώκεται με τον τρόπο αυτόν να φανεί ο τρόπος με τον οποίο οι φωτογράφοι βλέπουν τον κόσμο, αλλά και η αποδοχή του έργου των φωτογράφων από το κοινό. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και των μέσων επικοινωνίας και μετάδοσης αποτελεί έναν παράγοντα που – χωρίς να εξετάζεται ξεχωριστά – προκύπτει ωστόσο διαρκώς σαν καθοριστικός από τις μαρτυρίες των ίδιων ή των αναλυτών του έργου τους. Τελευταίος σταθμός της διαδρομής αυτής είναι η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση του 2015-2016, συγκυρία που εξυπηρετεί δύο σημαντικούς στόχους: αφενός αποτέλεσε την αφετηρία επαναπροσδιορισμών ως προς την απεικόνιση όχι μόνο ανθρώπων αλλά και αντικειμένων, ανάγοντας τους συμβολισμούς σε βασικό στοιχείο του παραχθέντος έργου, αφετέρου αποτελεί ένα άριστο κεφάλαιο του έργου των Ελλήνων φωτοδημοσιογράφων που – λόγω του γεωγραφικού τους και γλωσσικού τους πλεονεκτήματος – ήταν άφθονο, ενδιαφέρον, δημοσιεύθηκε σε διεθνή μέσα και βραβεύθηκε με το σημαντικότερο βραβείο των επαγγελματιών του τύπου, το βραβείο Pulitzer το 2016. Στην πλοήγηση της διατριβής ανάμεσα σε διαφορετικά σημεία του χρόνου και του τόπου και το φωτογραφικό έργο που απαθανάτισε τα γεγονότα, δεν παραγνωρίζονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις, που άλλοτε επιβραβεύουν και άλλοτε αμφισβητούν – κάποιες φορές μέχρι ακυρώσεως – το φωτοδημοσιογραφικό έργο. Η αναφορά στις θεωρητικές τοποθετήσεις, είτε για το έργο συγκεκριμένων δημιουργών είτε για το σύνολο της σύγχρονης φωτοδημοσιογραφίας, βοηθούν την έρευνα αφενός να εξετάσει πτυχές – θετικές ή όχι – που διαφορετικά θα διέφευγαν της προσοχής, αφετέρου να ισχυροποιήσει τη θέση της φωτοδημοσιογραφίας, αποδεικνύοντας την παραπλανημένη ή προκατειλημμένη θεωρητική αντιμετώπισή του.