Οικονομικοκοινωνικοί μηχανισμοί και το προυχοντικό φαινόμενο στην οθωμανική Πελοπόννησο του 18ου αιώνα: η περίπτωση του Παναγιώτη Μπενάκη

Abstract

The thesis studies the emergence of the provincial elite of Kocabasis and ayans (christian and muslim notables respectively) as it took place in Peloponnesus of the 18th century through the case of Panayotis Benakis (circa 1700-1771). The aim of the thesis is the depiction of his economic strategies and political activity as an instance of the general trends of the ottoman 18th century. The evidence of the study consists of Benakis’ private archive (which comprises mainly ottoman documents) ahkâms and mühimmes (drafts of imperial orders) from the archives of the prime ministry (Başbakanlık Arşivi) in Instabul, reports of Venetian officials from the archives of the Venetian State (Archivio di Stato di Venezia) and correspondence between Benakis and Venetian functionaries from the Museo Correr in Venice. The method of the research focuses on the interaction between textual and social reality. As a means of describing Benakis’ political and economic strategies and deciphering his modes of legitimization the thesis consists of 3 parts. The first one delineates the social, demographic and economic background of Benakis’ activity and discusses conceptual issues. The second part analyzes Benakis’ financial sources, namely landownership, tax farming, manufacturing and commerce. In the third part, the conflicts between Benakis and other notables of Peloponnesus and the way the former took advantage of the provincial law courts and the institution of the “autonomous” community are presented. Conclusively, it is stated that the main principles defining Benakis’ activity were his knowledge of the ottoman judicial mechanisms, his insistence on legitimization and the flexibility of the tactics he followed.

Η διατριβή μελετά την ανάδυση της περιφερειακής ελίτ των κοτζαμπάσηδων και ayan (χριστιανών και μουσουλμάνων προυχόντων) έτσι όπως εξειδικεύεται στην Πελοπόννησο τον 18ο αιώνα μέσα από την περίπτωση του προύχοντα Παναγιώτη Μπενάκη (περίπου 1700-1771). Στόχος είναι η ανάδειξη των οικονομικών στρατηγικών του και της πολιτικής δράσης του ως επιμέρους εκδήλωση γενικότερων τάσεων του οθωμανικού 18ου αιώνα. Η εργασία στηρίχθηκε τεκμηριακά στο κυρίως οθωμανικό αρχείο του Μπενάκη, το οποίο φυλάσσεται στο ιστορικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, σε ahkâm και mühimme (σχέδια αυτοκρατορικών διαταγμάτων) από τα αρχεία της πρωθυπουργίας (Başbakanlık Arşivi) στην Κωνσταντινούπολη, σε αναφορές Βενετών αξιωματούχων από τα αρχεία του Βενετικού κράτους (Archivio di Stato di Venezia) και στην αλληλογραφία του Μπενάκη με Βενετούς αξιωματούχους που φυλάσσεται στο Museo Correr στη Βενετία. Μεθοδολογική έμφαση δόθηκε στην αλληλεπίδραση ανάμεσα στη κειμενική και την κοινωνική πραγματικότητα σε μια προσπάθεια αποκατάστασης των πολιτικών και οικονομικών επιλογών του Μπενάκη και αποκωδικοποίησης των αντίστοιχων τακτικών νομιμοποίησής τους εκ μέρους του. Η διατριβή αποτελείται από 3 μέρη. Το πρώτο μέρος παρουσιάζει το κοινωνικό, δημογραφικό και οικονομικό πλαίσιο δράσης του Μπενάκη και συζητά εννοιολογικά ζητήματα που θέτει η έρευνα. Στο δεύτερο μέρος αναλύονται οι πηγές πλουτισμού του Μπενάκη, δηλαδή η γαιοκτησία, οι φοροενοικιάσεις και η εμποροβιοτεχνική δραστηριότητα. Στο τρίτο μέρος περιγράφονται οι συγκρουσιακές σχέσεις του Μπενάκη με άλλους Πελοποννήσιους προύχοντες και η χρήση του κοινοτικού θεσμού και της επαρχιακής δικαστικής εξουσίας εκ μέρους του. Συμπερασματικά, καταδεικνύονται οι βασικές αρχές που καθόρισαν τη δράση του Μπενάκη, δηλαδή η βαθιά γνώση των οθωμανικών διακαιϊκών μηχανισμών, η εμμονή στη νομιμοποίηση των ενεργειών του και η ευελιξία των χρησιμοποιούμενων μέσων.