Θρησκεία και ιδεολογία στον Leviathan του Hobbes: η οικειοποίηση του Θεολογικού Επιχειρήματος από τον λόγο της κρατικής σκοπιμότητας

Abstract

Thomas Hobbes is the main political representative of bourgeois modernity and the society it created. He laid the foundations for the conceptualization and thematisation of the State under the State form, through the reduction of all the wills of the authors to an external sovereign will, denying the ancient and medieval political organization of the common life of human communities in the West. His political program presupposes the devaluation of theology as the crown of the sciences and the revaluation of anthropology, which now takes the lead in the inquiry of the presuppositions of political thought. The pessimistic anthropology proposed by Hobbes constitutes a denial of the Christian conception of man, so that the conflict between the rising bourgeoisie and organized Christianity is inevitable. This development led the bourgeoisie to devise a strategy designed to assemble the patterns of religious and political obedience, harmonizing as far as possible, different levels of consciousness contents within the State, in order to succeed in wresting the legitimacy of the flock from the traditional forms of legitimacy and drawing it within the new typology of coercion, where individuals are related through the legal form of contract rather than the moral form of sworn dependence. This means that traditional Christianity is metaphysically unsuitable to serve the ascendancy of a human nature approached in the light of political hedonism, which produces a social fabric that makes property relations the dominant mode of connection and bond of cohesion among the members of the human species. The thesis establishes that Hobbesian natural laws are applied to secondary moral agency, as Hobbesian natural law normalizes behavior already in motion and in relation to the behavior of other individuals, and not primarily and absolutely as Christian divine law does, by regulating the theory-driven reaction of the second actor. Therefore, the natural laws are not the principles of moral agency but the Principles of Strategic Interaction required for the initiation and conduct of the transactional game by subjects possessing the psycho-anthropology described in Leviathan. In order to overcome the obstacle of the power and influence of the ecclesiastical institution over consciences and bearing in mind the fact of generalized superstitiousness and ignorance, Hobbes chooses to mobilize theological discourse and to appropriate and turn it in favor of the discourse of the newly established reason of state expediency, inscribing in the legal framework a theological normative residue, linking the theological to the political. The argument conflates the God of the Bible with the God of the philosophers in a syllogism that produces the belief in the existence of a deity through a rhetorical re-description of the psychological process that generates religious feeling in humans. In addition, Hobbes strips God of the set of moral qualities traditionally attributed to him, turning him into a naked causal omnipotence. Hobbesian monistic materialism denies the existence of metaphysical causality, considering the universe as consisting exclusively of bodies, excluding any trans-empirical interventionist possibility. The State monopolistically assumes the regulation of the movement of the human bodies of which it is composed, entrusting itself in particular with the management of the transcendental soteriological interests of its members. Three of the doctrinal foundations of Christianity are analyzed: Prophecy, Miracles and the Bible. The Bible is associated not with its author (God) but with its legitimating agent (Sovereign). Ancient miracles are accepted bona fide, but in order to certify a modern event as a miracle, particularly demanding criteria are set and the final judgment is again left to the Sovereign. Revelation is shown to be epistemologically impossible, on the basis of Hobbesian physics of motion, since it is impossible to answer the question: how do I know that I have had an apocalyptic experience? In conclusion, Hobbes chooses to deconstruct the theological argument where it obstructs the prevalence of sovereignty and to enlist it in favor of state expediency where it is friendly to his political theory, in order to achieve with the least friction possible the disentanglement of theology from any supernatural causal alienation, leaving the field of public discourse to be dominated by the reason of state rationale.

Ο Thomas Hobbes είναι ο κυριότερος πολιτικός εκπρόσωπος της αστικής νεωτερικότητας και της κοινωνίας που αυτή δημιούργησε. Αυτός έθεσε τις βάσεις εννοιολόγησης και θεματοποίησης της Πολιτείας υπό την κρατική μορφή, μέσω της αναγωγής όλων των βουλήσεων των κοινωνών σε μία εξωτερική κυρίαρχη βούληση, αρνούμενος την αρχαία και μεσαιωνική πολιτική οργάνωση της από κοινού ζωής των ανθρώπινων κοινοτήτων της Δύσης. Το πολιτικό του πρόγραμμα προϋποθέτει την υποτίμηση της Θεολογίας ως της κορωνίδας των Επιστημών και την ανατίμηση της ανθρωπολογίας, η οποία πλέον αναλαμβάνει την ηγεσία της τάξης της ζητήσεως των αφετηριακών προϋποθέσεων του πολιτικού στοχασμού. Η απαισιόδοξη ανθρωπολογία που προτείνει ο Χομπς συνιστά άρνηση της χριστιανικής σύλληψης του ανθρώπου, ώστε η σύγκρουση της ανερχόμενης αστικής τάξης με τον οργανωμένο χριστιανισμό να είναι αναπόφευκτη. Αυτή η εξέλιξη οδήγησε την αστική τάξη να επεξεργαστεί μια στρατηγική με σκοπό να συναρμόσει τα πρότυπα θρησκευτικής και πολιτικής υπακοής, εναρμονίζοντας στο μέτρο του δυνατού, διαφορετικού επιπέδου συνειδησιακά περιεχόμενα στο εσωτερικό της Πολιτείας, ώστε να επιτύχει να αποσπάσει την νομιμοφροσύνη του ποιμνίου από τους παραδοσιακούς φορείς νομιμότητας και να το ελκύσει στο εσωτερικό της νέας τυπολογίας εξαναγκασμού, όπου τα άτομα συσχετίζονται μέσω της νομικής μορφής της σύμβασης αντί της ηθικής μορφής της ένορκης εξάρτησης. Αυτό σημαίνει ότι ο παραδοσιακός χριστιανισμός είναι μεταφυσικώς ακατάλληλος για να εξυπηρετήσει την ανέλιξη μιας ανθρώπινης φύσης που προσεγγίζεται υπό το πρίσμα του πολιτικού ευδαιμονισμού, ο οποίος παράγει ένα κοινωνικό ιστό που καθιστά τις σχέσεις ιδιοκτησίας ως τον δεσπόζοντα τρόπο σύνδεσης και δεσμό συνοχής των μελών του ανθρώπινου είδους. Διαπιστώνεται πως οι χομπσιανοί φυσικοί νόμοι εφαρμόζονται σε δευτεροβάθμιο ηθικό πράττειν, καθώς το χομπσιανό φυσικό δίκαιο κανονικοποιεί συμπεριφορά ήδη εν κινήσει και σε σχέση με την συμπεριφορά των λοιπών ατόμων και όχι πρωτοβαθμίως και απολύτως όπως η χριστιανική, ρυθμίζοντας την εκ της θεωρίας οφειλόμενη αντίδραση του 2ου δρώντος Άρα, δεν είναι κυρίως ειπείν αρχές ηθικού πράττειν αλλά οι Αρχές Στρατηγικής Διάδρασης που απαιτούνται για την εκκίνηση και διεξαγωγή του συναλλακτικού παιγνίου από υποκείμενα που διαθέτουν την στον Λεβιάθαν περιγραφόμενη ψυχο-ανθρωπολογία. Προκειμένου να υπερκεραστεί το εμπόδιο της ισχύος και επιρροής του εκκλησιαστικού θεσμού επί των συνειδήσεων και έχοντας υπόψη το δεδομένο της γενικευμένης δειδιδαιμονίας και άγνοιας, ο Χομπς επιλέγει την επιστράτευση του θεολογικού λόγου και την ιδιοποίηση και μεταστροφή του υπέρ του λόγου της νεοσύστατης κρατικής σκοπιμότητας, εγγράφοντας σε κάθε πλαίσιο εννόμων κανόνων ρύθμισης του πράττειν ένα θεολογικό υπόλλειμα κανονιστικότητας, συνδέοντας το Θεολογικό με το Πολιτικό. Στο επιχείρημα συμφύρεται ο Θεός της Βίβλου με τον Θεό των Φιλοσόφων, σε ένα συλλογισμό που παράγει την πεποίθηση της ύπαρξης θεότητας μέσω μιας ρητορικής ανα-περιγραφής της ψυχολογικής διαδικασίας που γεννά το θρησκευτικό συναίσθημα στον άνθρωπο. Επιπροσθέτως, ο Χομπς απογυμνώνει τον Θεό από το σύνολο των ηθικών ιδιοτήτων που παραδοσιακά του αποδίδονταν, μετατρέποντάς τον σε γυμνή αιτιακή παντοδυναμία. Ο χομπσιανός μονιστικός υλισμός επιβάλλει την ακύρωση της σύμπλεξης φυσικής-μεταφυσικής αιτιότητας, θεωρώντας το σύμπαν ως αποκλειστικώς αποτελούμενο από σώματα, αποκλειομένης κάθε υπερ-εμπειρικής επεμβατικής δυνατότητας. Το Κράτος αναλαμβάνει μονοπωλιακώς την ρύθμιση της κίνησης των ανθρωπίνων σωμάτων εκ των οποίων συγκροτείται, επιφορτίζοντας εαυτό ιδίως με την διαχείριση των υπερβατικών σωτηριακών συμφερόντων των μελών του. Αναλύονται τρία εκ των δογματικών θεμελίων του χριστιανισμού: Προφητεία, Θαύματα, Βίβλος. Η Βίβλος συσχετίζεται όχι με τον συγγραφέα της (Θεός) αλλά με τον φορέα νομιμοποίησης της (Κυρίαρχος). Τα αρχαία θαύματα γίνονται bona fide αποδεκτά, αλλά προκειμένου να πιστοποιηθεί ένα σύγχρονο συμβάν ως θαύμα τίθενται ιδιαιτέρως απαιτητικά κριτήρια και η τελική κρίση επαφίεται πάλι στον Κυρίαρχο. Η αποκάλυψη δείχνεται ότι είναι γνωσιολογικώς αδύνατη, με βάση την χομπσιανή φυσική των κινήσεων, εφόσον είναι αδύνατον να απαντηθεί το ερώτημα: πως γνωρίζω ότι έχω τύχει αποκαλυπτικής εμπειρίας; Συμπερασματικώς, ο Χομπς επιλέγει την αποδόμηση του θεολογικού επιχειρήματος, όπου αυτό παρακωλύει την επικράτηση της κυριαρχίας και την επιστράτευση του υπέρ της κρατικής σκοπιμότητας, όπου αυτό είναι φιλικό προς την πολιτική θεωρία του, ώστε να επιτευχθεί με την ολιγότερη δυνατή τριβή η απεξάρτηση της θεολογίας από κάθε υπερ-φυσική αιτιακή αλύσωση, αφήνοντας κυρίαρχο το πεδίο του δημόσιου λόγου στον λόγο της κρατικής σκοπιμότητας.