Η εμφυλιακή γεωγραφία στο έπος De Bello Ciuili του Λουκανού

Abstract

In my thesis I attempt, through close reading and with the major catalogues of proper names as my basic reference tool, to survey the epic geography of De Bello Ciuili and to contribute to a register of poetics of Lucan’s epic space. The geographical component is a crucial indicator of the wider concept of Lucan’s epic universe and the conclusive assessment of its poetic physiognomy. Called upon to comply with the intensely idiosyncratic nature of the poem and its anti-epic aesthetic and poetological orientations, it does not simply fulfill its referential function as a static and decorative background of the narrative action, but it rather acquires a leading role, becomes an agent itself and functions as a causal force over events and storytelling. Lucan’s geography is a claustrophobic geography enclosing the civil-war impiety. Within this tightly closed setting the inherent pathologies of the Roman character are fueled by the universal presence of war and replenished constantly in the entropy of the endless regeneration of civil war. Even when, at the end of the world and history, the proper conditions for the restarting of a new historical cycle are created, the memories and the seeds of moral guilt of the past are always present, condemning at the outset any such attempt, in order to recycle the same tragic destiny. At the same time, Lucan’s civil-war landscape is formed into an integrally symbolic space that is not merely the natural extension of the dystopian political landscape of the turbulent first century BCE. More than this, on Lucan’s disintegrated and fragmented epic landscape is indelibly inscribed the violence and the chaos of the civil wars, the collapse of the institutions and moral values, the political and ideological impasse, the personal and collective loss. Geography thus becomes part of the overall poetic message, holding the cornerstone position in the poetics of the civil-war nefas.

Στην διατριβή μου επιχειρώ μέσα από μία συστηματική και εκ του σύνεγγυς προσέγγιση του κειμένου και με βασικό εργαλείο αναφοράς τους μείζονες καταλόγους ονομάτων να αναλύσω την επική γεωγραφία του De Bello Ciuili και να συνεισφέρω στην καταγραφή μιας ποιητικής του λουκάνειου επικού χώρου. Η γεωγραφική συνιστώσα αποτελεί κρίσιμο δείκτη για την ευρύτερη σύλληψη του επικού σύμπαντος του Λουκανού και την τελική αποτίμηση της ποιητικής του φυσιογνωμίας. Καλούμενη να συμμορφωθεί με τον έντονα ιδιοσυγκρασιακό χαρακτήρα του έργου και τους αντι-επικούς αισθητικούς και ποιητολογικούς προσανατολισμούς του, δεν εκπληρώνει απλώς την αναφορική λειτουργία της ως στατικού, διακοσμητικού υπόβαθρου της αφηγηματικής δράσης, αλλά αντιθέτως αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο, γίνεται η ίδια φορέας δράσης και λειτουργεί ως αιτιακή δύναμη πάνω στα γεγονότα και την αφήγηση. Η λουκάνεια γεωγραφία είναι μία κλειστοφοβική γεωγραφία που εγκλείει μέσα της το εμφυλιακό ανοσιούργημα. Μέσα σε αυτό το ερμητικά κλειστό κύκλωμα εγγενείς παθογένειες του ρωμαϊκού χαρακτήρα υποδαυλίζονται από την καθολικότητα του πολέμου και ανατροφοδοτούνται συνεχώς σε μία διαδικασία ακατάπαυστης αναδημιουργίας της εμφυλιακής εντροπίας. Ακόμα κι όταν μετά το τέλος του κόσμου και της ιστορίας δημιουργούνται οι προϋποθέσεις εκείνες για την επανεκκίνηση ενός νέου ιστορικού κύκλου, ενυπάρχουν ήδη σε αυτόν οι μνήμες και τα σπέρματα της ηθικής ενοχής του παρελθόντος, που θα τον καταδικάσουν εκ προοιμίου σε ανακύκληση του ίδιου τραγικού πεπρωμένου. Την ίδια στιγμή, το εμφυλιακό τοπίο του BC διαμορφώνεται σε ενιαίο συμβολικό χώρο που δεν αποτελεί απλώς φυσική προέκταση του δυστοπικού πολιτικού τοπίου του τυρβώδους τελευταίου προχριστιανικού αιώνα. Πάνω στο αποσαθρωμένο και κατακερματισμένο επικό τοπίο του Λουκανού εγγράφεται ανεξίτηλα η βία και το χάος των εμφυλίων, η κατάρρευση των θεσμών και των ηθικών αξιών, το πολιτικό και ιδεολογικό αδιέξοδο, η προσωπική και η συλλογική απώλεια. Ο γεωγραφικός χώρος καθίσταται έτσι μέρος του συνολικού ποιητικού μηνύματος, επέχοντας ακρογωνιαία θέση στην ποιητική του εμφυλιακού nefas.