Η καρπάθικη λύρα: μια εθνογραφική προσέγγιση στην πολιτισμική οργανολογία: μουσικά όργανα και πολιτισμική ταυτότητα της Καρπάθου

Abstract

The present dissertation attempts to examine cultural organology through an ethnographic approach. It is about a novel and continuously developing field of ethnomusicology that investigates the presence of musical instruments within a given cultural group. Moving away from the tight limits of classical organology it is here attempted to bring out a particular musical instrument that also comprises the case studied in the dissertation, i.e. the Karpathian lyra. The research approach initially examines the cultural environment of Karpathos, then the musical culture and finally there is a focus on outlining/describing the art of constructing the instrument. The theoretical approach but also the methodology adopted in the present study is drawn from various scientific fields (ethnomusicology, cultural and social anthropology, organology, visual anthropology, material culture). As far as its practice is concerned, it presents some amount of flexibility regarding its application in the fieldwork and later on in the written text. In other words, there is a move from the “general” towards the “specific” in an attempt to deeply understand the place but also the people that constitute the social groups that provide the primary data on which the study depends in order to reach the final results. The construction of the Karpathian lyra, which is the main part of the dissertation, is regarded an integral part of a culture that is characterized as “traditional” in all areas related with the expression of the cultural identity, an important part of which is the whole field of musical practice and its products. Α general conclusion that arises from studying the data, is that the lyra comprises an emblematic symbol of the local tradition and carries cultural meanings. The manufacturers who are mainly instrument players, contribute greatly to maintaining the old appearance formats of the instrument being convinced that this strengthens the connection with an ‘ideal’ past that wishes the island’s musical tradition will remain untouched. Thus by placing limits to the instrument’s development limits are simultaneously placed on the musical forms and in addition on the way the local cultural practices are realised. This secures a safe framework of recognizing the particular local element.

Η παρούσα διατριβή κινείται στα πλαίσια της πολιτισμικής οργανολογίας μέσα από μια προσπάθεια εθνογραφικής προσέγγισης. Πρόκειται για ένα νέο διαρκώς εξελίξιμο πεδίο της εθνομουσικολογίας, που μελετά την παρουσία των μουσικών οργάνων μέσα σε ένα δεδομένο πολιτισμικό σύνολο. Ξεφεύγοντας από τα στενά όρια της κλασικής οργανολογίας επιχειρείται εδώ η ανάδειξη ενός συγκεκριμένου οργάνου, που αποτελεί και την περίπτωση μελέτης της διατριβής, της Καρπάθικης λύρας. Η ερευνητική προσέγγιση μελετά αρχικά το πολιτισμικό περιβάλλον της Καρπάθου, έπειτα το μουσικό πολιτισμό και τέλος εστιάζει στην αποτύπωση της κατασκευαστικής τέχνης του οργάνου. Η θεωρητική προσέγγιση αλλά και η μεθοδολογία που επιτελείται στη μελέτη αυτή αντλείται από ποικίλα επιστημονικά πεδία (εθνομουσικολογία, πολιτισμική και κοινωνική ανθρωπολογία, οργανολογία, οπτική ανθρωπολογία, υλικός πολιτισμός). ς προς την εφαρμογή της επιχειρεί να υιοθετήσει μια ευελιξία αρχικά ως προς την εφαρμογή της στο πεδίο και έπειτα στην κειμενική απόδοση. Κινείται δηλαδή από το «γενικό» προς το «ειδικό» σε μια προσπάθεια βαθειάς κατανόησης του τόπου αλλά και των ανθρώπων που συγκροτούν το πολιτισμικό πλαίσιο έρευνας. Γίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στις μαρτυρίες των ατόμων που συνθέτουν τις κοινωνικές ομάδες που παρέχουν το πρωτογενές υλικό στο οποίο στηρίζεται η μελέτη αυτή για να εξάγει τα τελικά συμπεράσματα. Η κατασκευή της Καρπάθικης λύρας που αποτελεί και το κύριο τμήμα της διατριβής, λαμβάνεται σαν αναπόσπαστο μέρος ενός πολιτισμού που φέρει τη σφραγίδα του «παραδοσιακού» σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με την έκφραση της πολιτισμικής ταυτότητας, κομβικό σημείο της οποίας αποτελεί συνολικά το πεδίο της μουσικής πρακτικής και των παραγώγων της. Ένα γενικό συμπέρασμα που απορρέει από τη μελέτη του υλικού, συνοψίζεται στο γεγονός ότι η λύρα αποτελεί εμβληματικό σύμβολο της τοπικής παράδοσης και φορέας πολιτισμικών νοημάτων. Οι κατασκευαστές που είναι ως επί το πλείστον και οργανοπαίκτες, συμβάλλουν καθοριστικά στη διατήρηση της παλαιάς μορφής του οργάνου έχοντας την πεποίθηση ότι με τον τρόπο αυτό ισχυροποιείται η σύνδεση με το «ιδανικό» παρελθόν που θέλει αναλλοίωτη τη μουσική παράδοση του νησιού. Οριοθετώντας λοιπόν την εξέλιξη του οργάνου επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη οριοθέτηση των μουσικών μορφών και κατ’επέκταση και ο τρόπος επιτέλεσης των τοπικών πολιτισμικών πρακτικών, διασφαλίζοντας έτσι ένα ασφαλές πλαίσιο αναγνωρισιμότητας του ιδιαίτερου τοπικιστικού στοιχείου.