Δικαιοσύνη θεία και ανθρώπινη κατά το Μέγα Βασίλειο

Abstract

Basil the Great knows and uses the ancient meaning of the term "justice", but his speech is first and foremost hagiographical and ecclesiological. During the creation God set to the universe the first justes legislation, meaning God's will who decreed the speech of the creatures for the divine providence that preserves the universe in order and harmony. Even the moral divine law has the dynamic and the function of the natural laws. The commandments are not compulsory orders, but a way, which indicates the salvation. There are also difference matters of legal justice. His contribution to the humanisation of justice is huge and precious. The moral dimension of "justice" exists already in the life of Adam and Eve, in the life of every just men of the Old Testament and the Saints of the Church. The virtue of the ancient greek philosophers and the virtue of the just men of the Old Testament are compared and criticized according to Christ's justice-virtue of the members of the Church. In addition, it is examined the problem of "Theodicy". Pain and death are educational measures for the human salvation. The Christ's redemption does not aim at the satisfaction of the divine justice. Salvative perspective, and not legal, have the penance of Saint Basil, which reveals the philanthropy of the spiritual Father towards his children, who deviate from the salvative way.

Μετά από γραμματολογική και ιστορικοφιλολογική μελέτη των όρων "δίκη", "δίκαιος", "δικαιοσύνη" και άλλων συναφών όρων γίνονται κατανοητές οι μορφωτικές καταβολές και οι γνωσιολογικές προϋποθέσεις που καθόρισαν την περί δικαιοσύνης διδασκαλία του Μεγάλου Βασιλείου. Ο Καππαδόκης θεολόγος γνωρίζει και αξιοποιεί την αρχαιολογική εννοιολογία και προβληματική, ο λόγος του όμως είναι πρωτίστως αγιογραφικός και εκκλησιολογικός. Καταρχήν η "δικαιοσύνη" έχει την έννοια του θετού δικαίου. Δίκαιο είναι η πρώτη νομοθεσία που έθεσε ο Θεός στο σύμπαν κατά τη δημιουργία. Πρόκειται ουσιαστικά για το θείο θέλημα που θέσπισε τους λόγους των όντων, για τη θεία πρόνοια που διακρατεί το σύμπαν σε τάξη και λειτουργική αρμονία. Τη δυναμικότητα και λειτουργικότητα των φυσικών νόμων έχει και ο ηθικός θείος νόμος. Οι εντολές δεν είναι αναγκαστικές επιταγές αλλά οδοδείκτες σωτηρίας. Παρουσιάζονται και αναλύονται οι διαφορές που βρίσκει ο χριστιανός επίσκοπος ανάμεσα στη θεία και στην ανθρώπινη δικαιική τάξη, καθώς και τα στοιχεία που συνθέτουν την υπεροχή του θείου νόμου απέναντι στον ανθρώπινο. Συγκεντρώνονται και συστηματοποιούνται τα κριτήρια με τα οποία αντιμετώπισε στην πράξη διάφορα ζητήματα δικαστικής δικαιοσύνης. Μεγάλη είναι η συμβολή του στον εξανθρωπισμό του δικαίου. Η ηθική διάσταση της "δικαιοσύνης" υπάρχει στη ζωή των πρωτοπλάστων, στη ζωή των δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης και των Αγίων της Εκκλησίας. Η αρετή των αρχαίων Ελλήνων σοφών και η αρετή των δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης συγκρίνονται και αξιολογούνται με βάση την κατά Χριστόν δικαιοσύνη-αρετή των μελών της Εκκλησίας. Επιπλέον εξετάζεται το πρόβλημα της Θεοδικίας. Ο πόνος και ο Θάνατος είναι παιδαγωγικά μέτρα για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η εν Χριστώ λύτρωση και η έννοια του λύτρου που κατέβαλε ο Χριστός με τη θυσία του δεν αποσκοπούν στην ικανοποίηση της θείας δικαιοσύνης, αλλά στην επαναφορά του ανθρώπου στο δρόμο της θέωσης και σωτηρίας. Σωτηριολογική προοπτική, και όχι δικανική, έχουν και τα επιτίμια του Μεγάλου Βασιλείου, τα οποία φανερώνουν τη φιλανθρωπία του πνευματικού πατρός προς τα τέκνα του που παρεκκλίνουν από τη σωτηριώδη οδό που είναι χαραγμένη μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας.