Θεολογία, θεοπτία και θέωση: από τον Άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά

Abstract

The present study is trying to show the relation between the Saint Symeon the New Theologian and the Saint Gregory of Palama regarding their teaching about theology(θεολογία), the view of God (θεοπτία) and “theosis“(θέωση). I endeavoured to present in parallel the teaching of the two Saint Fathers underlying the unity between them, but also the indubitable development of these thesis at the Saint Gregory of Palama. The first of them is revealing in a fascinating way his experience, the second one is developing the base of the theology of the unification within of the man with God, continuing the hesychast theology of the Saint Symeon the New Theologian and of all his precessors. I the first chapter I am trying to illustrate the terms “theology” and “God`s view”, the difference between the two is in fact only terminological and of linguistic nature, the Saint Symeon is identifying mostly the two terms, while The Saint Gregory is making a distinction between the both notions. From the theological - historical point of view I showed that the both Saint Fathers had the same kind of challenges, i. e. the confrontation between the Saint Symeon and the “stochastic” theology reached its apex three centuries afterwards in the confrontation between Saint Gregory of Palama and the scholastic of his opponents. The answer of the two theologians to that anthropological stream was first the distinction between philosophy and theology and second, the highlighting of the indissoluble relation between theology and God`s view. Subsequently I endeavoured a precise analysis of the premises of the God`s view by the two Saints, dividing them in ontological and afterwards in anthropological, Christological and soteriological. Both of them are underlying the real possibility of the view of God. According to Saint Symeon, followed by the Saint Gregory, the “photofaneia” is “theofaneia”, view of God. To the question how do the “theoptes” (the “viewers” of God) see, both of them answer: pneumatically, meaning by that through the light oh the Saint Spirit. This study gave as the certitude that Saint Symeon the New Theologian is a forerunner of the hesychasm and of the Saint Gregory of Palama, and this consists also the conclusion of the dissertation.

Στην παρούσα μελέτη μας προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τη σχέση μεταξύ του Συμέων του Νέου Θεολόγου και του Γρηγορίου του Παλαμά σχετικά με τη διδασκαλία τους περί θεολογίας, θεοπτίας και θεώσεως. Διαπιστώσαμε την ενότητα των σχετικών διδασκαλιών τους, αλλά και την αδιαμφισβήτη εξέλιξη από την περιγραφή των εμπειριών του Συμεών στην θεολογική ανάπτυξη του Παλαμά. Σχετικά με τον όρο «θεολογία» διακρινίσαμε μια διαφορά μεταξύ των δύο Πατέρων, η οποία όμως βρίσκεται μόνο στο γλωσσικό επίπεδο. Ο Συμεών φαίνεται να ταυτίζει τη θεολογία και τη θεοπτία, ενώ ο Παλαμάς, αναγκαζόμενος να δεχτεί τον Βαρλαάμ ως θεολόγο, τη διακρίνει από τη θεοπτία, τονίζοντας και την αδιάσπαστη σχέση μεταξύ τους. Η απάντηση του Συμεών και του Παλαμά στο ανθρωπιστικό ρεύμα άρχισε να κέρδιζει έδαφος στο Βυζάντιο κυρίως μετά την Εικονομαχία ήταν, πρώτον, η διάκριση της φιλοσοφίας από τη θεολογία, διότι "διττὸν τὸ τῆς σοφίας εἶδος", κατά την έκφραση του Παλαμά. Η σημαντικότερη όμως απάντησή τους ήταν, δεύτερον, η υπογράμμιση της άρρηκτης σχέσης θεολογίας-θεοπτίας. Κατά τους Συμεών και Παλαμά ο Θεός εμφανίζεται και γνωρίζεται ως φως και η φωτοφάνεια είναι εν τέλει θεοφάνεια. Ο πρώτος περιγράφει ευθέως τις δικές του εμπειρίες της θεοπτίας και θεώσεως, ο δεύτερος τις διατυπώνει με θεολογικώτατο τρόπο.