Παραδοσιακή ναοδομία στη Λέσβο (18ος - 19ος αι.)

Abstract

The object of this study was the ecclesiastical architecture in Lesvos, the biggest island of north‐eastern Aegean, where the wooden‐roof basilica with nave and two aisles is the dominant type. The geographic unit of the area of study constitutes a small section of the widest area of spread where the type of basilica with nave and two aisles is attested. The latter was developed in Lesvos in the last two centuries of the Ottoman domination of the island (18th and 19th century), and was simultaneous to the demographic and economic peak of the island. The study of the appearance and the development of the basilica with nave and two aisles in Lesvos, apart from the painted and photographic documentation of monuments, included also the research of the local church archives. The placement of the phenomenon within the specific tome framework had to take in consideration the social and political context. The research focused on three axes: • Determination of the role of the Church in social and economic structures. The implication of the Church in the Ottoman administration and its intervention in the administration of the Christian communities. The role of the Church in the fiscal affairs of the Christian Community. • Investigation of the building regulations for church architecture (building permits and application on the existing buildings). The research towards this direction was based on the study of the Ottoman building permits that were located in the church archives in Lesvos and in the archives of the Turkish Ministry of Foreign Affairs in Istanbul (T. C. Başhbakanlık Devlet Osmanlı Arşivi). Despite the fact that the examined documents constitute part of a very extensive material, they offered new elements regarding the application of the provisions of building regulations in church architecture of this period. The correlation of this information from the documents with the architectural drawings of the monuments helped drawing certain original conclusions that we will be developed farther in this study. • Determination of the growth and development of the type of the basilica with nave and two aisles in Lesvos, through architectural analysis. The churches with nave and two aisles of existing parishes and the rest of the post Byzantine monuments were studied. In the examination of the typological, constructional and morphological elements of the basilica with nave and two aisles in Lesvos, there has been an effort of systematic analysis based on the material of the documentation, as well as the existing bibliography.

Αντικείμενο αυτής της μελέτης υπήρξε η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στο μεγαλύτερο νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου, τη Λέσβο, όπου κυριαρχεί η τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Η γεωγραφική ενότητα της περιοχής μελέτης αποτελεί μικρό τμήμα της ευρύτατης περιοχής εξάπλωσης όπου απαντάται ο τύπος της τρίκλιτης βασιλικής. Ο τελευταίος στη Λέσβο αναπτύχθηκε στους δυο τελευταίους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας του νησιού (18ο & 19ο), παράλληλα με την πληθυσμιακή και οικονομική ακμή του. Η διερεύνηση της εμφάνισης και της εξέλιξης της τρίκλιτης βασιλικής στη Λέσβο, εκτός από τη σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση των μνημείων, στράφηκε και στην έρευνα των τοπικών εκκλησιαστικών αρχείων. Η τοποθέτηση του φαινομένου κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όφειλε να γίνει σε σχέση με τα κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Η έρευνα στράφηκε σε τρεις κατευθύνσεις: • Προσδιορισμός του ρόλου της Εκκλησίας στις κοινωνικές και οικονομικές δομές. Η εμπλοκή της Εκκλησίας στην οθωμανική διοίκηση και η ανάμειξή της στη διοίκηση των χριστιανικών κοινοτήτων. Ο ρόλος της Εκκλησίας στα δημοσιονομικά της χριστιανικής κοινότητας. • Διερεύνηση οικοδομικής νομοθεσίας για τη ναοδομία, (οικοδομικές άδειες & εφαρμογή στα υφιστάμενα κτίρια). Η έρευνα προς τη κατεύθυνση αυτή, βασίστηκε στη μελέτη των οθωμανικών οικοδομικών αδειών που εντοπίσθηκαν σε εκκλησιαστικά αρχεία στη Λέσβο και στα αρχεία του τουρκικού Υπ. Εξωτερικών στην Κωνσταντινούπολη. Παρά το γεγονός πως τα εξεταζόμενα έγγραφα αποτελούν μέρος ενός πολύ εκτεταμένου υλικού, προσέφεραν νέα στοιχεία για τα ζητήματα εφαρμογής διατάξεων οικοδομικής νομοθεσίας στη ναοδομία της περιόδου. Ο συσχετισμός των πληροφοριών των εγγράφων αυτών με τις αποτυπώσεις των μνημείων, βοήθησε στην εξαγωγή ορισμένων πρωτότυπων συμπερασμάτων που θα αναπτύξουμε στη συνέχεια. • Προσδιορισμός της ανάπτυξης και της εξέλιξης του τύπου της τρίκλιτης βασιλικής στη Λέσβο, αρχιτεκτονική ανάλυση. Μελετήθηκαν οι τρίκλιτοι ναοί των υφισταμένων ενοριών, τα εναπομείναντα μεταβυζαντινά μνημεία. Στην εξέταση των τυπολογικών, κατασκευαστικών και μορφολογικών στοιχείων της τρίκλιτης λεσβιακής βασιλικής έγινε προσπάθεια συστηματικής ανάλυσης με βάση το υλικό των αποτυπώσεων, αλλά και την υπάρχουσα βιβλιογραφία.