Η μοιχεία στο Βυζαντινό Δίκαιο

Abstract

Roman law formalized adultery as a public crime for the first time in the context of Augustus’ legislative program for the restoration of moral values and the reform of family law. The byzantine legislator, under the influence of christianity and the legal institutions of the eastern part of the empire, continued the roman legacy with noteworthy differentiation, highlighting the special character of byzantine law. The main part of the thesis is structured in the section that concerns the issues of criminal law (objective and subjective elements of the crime, issues of distinction and confluence, legal position of the husband of the adulteress in terms of permissible limits of tolerance and the ius occidendi, prosecution, evidence and penalties) and in the section dealing with matters of a civil nature (solution of betrothal or marriage and their consequences on a personal and property level, as well as relations between parents and children with disputed paternity). Along with the legal texts, indirect (legal and non-legal) sources are also examined, in the sense of the works of legal writing production, canonical law, hagiological texts and historiography. In combination with the analysis of the relevant jurisprudence, an image is formed, as far as possible, of the potential and actual suppression of adultery in byzantine society and conclusions are drawn that mainly relate to the emphasis on the authenticity of the offspring as an eternally protected legal value, to the inequality of sexes in the field of legal definitions and criminal treatment, but also to the innovative regulations of byzantine law in all aspects of the subject in question.

Το ρωμαϊκό δίκαιο τυποποιεί τη μοιχεία ως δημόσιο έγκλημα το πρώτον στο πλαίσιο του εκσυγχρονιστικού νομοθετικού προγράμματος του Αυγούστου για την εξυγίανση των ηθών και την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου. Ο βυζαντινός νομοθέτης, υπό την επίδραση του χριστιανισμού και των δικαϊκών θεσμών του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας, συνεχίζει τη ρωμαϊκή νομική παράδοση, με σαφείς διαφοροποιήσεις, αναδεικνύοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του βυζαντινού δικαίου. Το κυρίως μέρος της διατριβής διαρθρώνεται στο τμήμα που αφορά στα ζητήματα ποινικού δικαίου (αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος της μοιχείας, θέματα διάκρισης και συρροής, έννομη θέση του συζύγου της μοιχαλίδας από πλευράς επιτρεπτών ορίων ανοχής και δικαιώματος αυτοδικίας, έγερση κατηγορίας, αποδεικτική διαδικασία και επιβολή ποινών) και στο τμήμα που αφορά στα ζητήματα αστικής φύσεως (λύση μνηστείας ή γάμου και συνέπειες αυτών σε προσωπικό και περιουσιακό επίπεδο, καθώς και σχέσεις γονέων και τέκνων με αμφισβητούμενη πατρότητα). Παράλληλα με τα νομοθετικά κείμενα εξετάζονται και οι έμμεσες (νομικές και μη) πηγές, με την έννοια των προϊόντων της νομικής συγγραφικής παραγωγής, του κανονικού δικαίου, των αγιολογικών κειμένων και της ιστοριογραφίας. Σε συνδυασμό με την ανάλυση της σχετικής νομολογίας, διαμορφώνεται, στο μέτρο του δυνατού, μία εικόνα της εν δυνάμει και της εν τοις πράγμασι πάταξης της μοιχείας στη βυζαντινή κοινωνία και συνάγονται συμπεράσματα που αφορούν κυρίως στον διαχρονικό χαρακτήρα της διασφάλισης της γνησιότητας των τέκνων ως προστατευόμενου εννόμου αγαθού, στην ανισότητα των φύλων τόσο στο πεδίο των νομικών ορισμών όσο και της ποινικής μεταχείρισης, αλλά και στις καινοτόμες ρυθμίσεις του βυζαντινού δικαίου σε όλους τους τομείς που άπτονται του υπό εξέταση θέματος.