Διερεύνηση της σχέσης μεταξύ υποστηρικτικού περιβάλλοντος, υγείας και ποιότητας ζωής ηλικιωμένων που ζουν στην κοινότητα

Abstract

Introduction: The proportion of older people in Greece is 20% of the population, while the number of those living alone increases steadily. Because of this increase the need for promoting healthy aging is apparent, for which good health and autonomy are important prerequisites. At the same time, family as a structure is changing and family members who get involved in care no longer have the same role, whereas older people living alone may have greater needs that could be addressed by creating more appropriate health and welfare services.Purpose: The purpose of this study was to investigate the existence of a relationship between social support and health and quality of life of older people and to compare the level of health and quality of life of older people according to whether they live alone or with their families.Method: The study useda descriptive cross-sectional design. The sample of the study was a convenience one, where older people living in the community in the wider area of Attica were included and they were approached at the KAPI of the municipalities selected for the study. The main inclusion criteria were that older people of both sexes should be included in similar proportion and that did not have any cognitive impairment. Also those who had functional disability and dependency were excluded. Data collection was made with an anonymous questionnaire which was filled in by interview carried out from the researcher. The questionnaire included questions about demographic, occupational and educational data, questions about the social network of older people, and questions about health and health problems as reported by them as well as about the frequency of use of health services. Secondly, the EQ-5D health-related quality of life questionnaire was included, followed by the MSPSS multidimensional scale of perceived social support, and finally, Barthel's self-care evaluation scale. The questionnaires had a satisfactory internal consistency. For the statistical analysis, the SPSS 22.0 was used. For all correlations or comparisons, the statistical significance level was set to less than or equal to 0.05. Mean values and standard deviations were used to describe the quantitative variables. Absolute (N) and relative (%) frequencies were used to describe the qualitative variables. Parametric methods were used for the bivariate analysis, while Pearsoncorrelation coefficient was usedfor studying the relationships between scales. Linear regression analysis was used to find independent factors associated with the different scales from which the dependency coefficient (β) and the standard error occurred. Results: The majority (61.4%) of older people were women, with an average age of 75.2 years. The largest percentage was either married (46.3%) or widowed (43.9). Half of the older people (40.6%) had completed primary school. Almost all of the older people reported having financial autonomy (94.5%). Nearly half of the elderly (43%) lived with their family, while many of them were living alone (37.6%). Of those who live permanently in Athens, at least half (51.6%) stayed with their children. When the elderly were asked to compare their health with their peers, almost half of them said they had a better level of health. Most of the older people had no problems with mobility, for self-handling the majority (86.9%) did not report any problems, as well as in the ordinary activities (76.9%). In the field of pain and discomfort half of the elderly reported having some problems and in the field of anxiety and sadness 43% had some problems and 40% many. On the VAS scale, it was found that the elderly rated their health as moderate. The mean value of the perceived social support scale was 61.4, while higher was for support from important others and the family, and lower from friends. A statistically significant independent relationship was found among social support and sex, the existence of children, marriage, recent visits, very good or good relationships with neighbours, levels of hearing and vision and self-reported health. A statistically significant independent relationship has been shown among EQ5D and sex, living alone, permanent residence in Athens, recent or relatively recent visit, assistance in raising grandchildren, etc., participation in clubs, the existence of a chronic health problem, taking at least three medicines and social support from other important people in their lives. A statistically significant independent relationship has been also foundbetween EQ-VAS and retirement, relationships with neighbours, having the same or better health than their peers, chronic health problems, difficulties in chewing, taking medication and social support from friends.Conclusions: Health-related quality of life of older people is affected by their health status as well as by the social support that they receive. Their contact with family, social groups they belong to and other contacts can increase their level of self-care, health related quality of life and social support despite health problems. This study has shown the relationship between health-related quality of life and social support of older people living in the community. Results can be used to develop health and social care services for the elderly.

Εισαγωγή: Στην Ελλάδα οι ηλικιωμένοι αριθμούν το 20% του πληθυσμού, ενώ ο αριθμός όσων ζουν μόνοι αυξάνεται συνεχώς. Με την αύξηση αυτή εμφανίζεται η ανάγκη για την προώθηση υγιούς γήρανσης, της οποίας σημαντικές προϋποθέσεις είναι η καλή υγεία και η αυτονομία. Ταυτόχρονα η οικογένεια ως δομή αλλάζει και τα μέλη της οικογένειας που εμπλέκονταν στη φροντίδα δεν έχουν πλέον τον ίδιο ρόλο, ενώ οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι ίσως έχουν μεγαλύτερες ανάγκες, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τη δημιουργία καταλληλότερων υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ του υποστηρικτικού περιβάλλοντος και της υγείας και ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων και η σύγκριση του επιπέδου υγείας και ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων ανάλογα με το αν ζουν μόνοι ή με την οικογένειά τους.Υλικό-Μέθοδος: Ο τύπος της μελέτης που επιλέχτηκε ήταν περιγραφικός με χαρακτήρα επισκόπησης και συγχρονικό σχεδιασμό. Το δείγμα της μελέτης ήταν δείγμα ευκολίας και συμπεριλήφθηκαν ηλικιωμένοι που διαβιούν στην κοινότητα στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και προσεγγίστηκαν στα ΚΑΠΗ των εκάστοτε δήμων. Τα βασικά κριτήρια εισαγωγής του δείγματος ήταν οι ηλικιωμένοι να είναι περίπου σε ίδια αναλογία φύλου και να μην έχουν περιορισμούς στις γνωστικές λειτουργίες. Επίσης αποκλείονταν τα άτομα που είχαν λειτουργική ανικανότητα και εξαρτημένη διαβίωση. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με ανώνυμο ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε μέσω συνέντευξης από την ερευνήτρια. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε ερωτήσεις που αφορούσαν δημογραφικά, επαγγελματικά και εκπαιδευτικά δεδομένα, ερωτήσεις για το δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης των ηλικιωμένων και ερωτήσεις σε σχέση με την υγεία και τα προβλήματα υγείας όπως τα ανέφεραν οι ίδιοι καθώς και για τη συχνότητα χρήσης υπηρεσιών υγείας. Στη δεύτερη ενότητα συμπεριλήφθηκε το ερωτηματολόγιο για τη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής ΕQ-5D, στην τρίτη ενότητα η πολυδιάστατη κλίμακα κοινωνικής υποστήριξης MSPSS και τέλος, η κλίμακα Barthelγια την εκτίμηση της αυτοφροντίδας. Τα ερωτηματολόγια είχαν ικανοποιητικό δείκτη αξιοπιστίας. Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων της μελέτης, χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 22.0. Για όλες τις συσχετίσεις ή συγκρίσεις το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας του ελέγχου της υπόθεσης ορίστηκε μικρότερο ή ίσο του 0,05. Οι μέσες τιμές και οι τυπικές αποκλίσεις χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών. Οι απόλυτες (N) και οι σχετικές (%) συχνότητες χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποιοτικών μεταβλητών. Για τη διμεταβλητή ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν παραμετρικές δοκιμασίες, ενώ για τη συσχέτιση των κλιμάκων μεταξύ τους ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson (r). Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linearregressionanalysis) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τις διάφορες κλίμακες από την οποία προέκυψε ο συντελεστής εξάρτησης (β) και το τυπικό σφάλμα.Αποτελέσματα: Το μεγαλύτερο ποσοστό (61,4%) των ηλικιωμένων ήταν γυναίκες, με μέση ηλικία τα 75,2 έτη. Το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν είτε παντρεμένοι (46,3%), είτε χήροι (43,9). Οι μισοί ηλικιωμένοι (40,6%), ήταν απόφοιτοι δημοτικού. Σχεδόν το σύνολο των ηλικιωμένων ανέφερε πως είχε οικονομική αυτοδυναμία (94,5%). Σχεδόν οι μισοί ηλικιωμένοι (43%) ζούσαν με την οικογένειά τους, ενώ αρκετοί ήταν κι αυτοί που ζούσαν μόνοι τους (37,6%). Από εκείνους που διαβιούν μόνιμα στην Αθήνα τουλάχιστον οι μισοί (51,6%), μένουν με τα παιδιά τους. Όταν οι ηλικιωμένοι ρωτήθηκαν για να συγκρίνουν την υγεία τους με τους συνομήλικους τους, οι μισοί σχεδόν ανέφεραν ότι έχουν καλύτερο επίπεδο υγείας. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα στην κινητικότητα, στην αυτοεξυπηρέτηση η πλειοψηφία (86,9%) δεν ανέφερε κανένα πρόβλημα, όπως και στην εκτέλεση συνηθισμένων δραστηριοτήτων (76,9%). Στον τομέα του πόνου και της δυσφορίας οι μισοί ηλικιωμένοι ανέφεραν ότι είχαν μερικά προβλήματα και στον τομέα του άγχους και της θλίψης το 43% είχε μερικά προβλήματα και το 40% πολλά. Στην κλίμακα VAS, βρέθηκε ότι οι ηλικιωμένοι αξιολόγησαν την υγεία τους ως μέτρια. Η μέση τιμή της κλίμακας για την αντιλαμβανόμενη κοινωνική υποστήριξη ήταν 61,4, ενώ υψηλότερες ήταν για την υποστήριξη από σημαντικούς άλλους και την οικογένεια, ενώ χαμηλότερη ήταν από τους φίλους. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με την κλίμακα κοινωνικής υποστήριξης αναδείχθηκε πως έχουν το φύλο, η ύπαρξη τέκνων, οι έγγαμοι, η πρόσφατη επίσκεψη, οι πολύ καλές ή καλές σχέσεις με τους γείτονες, η καλή ακοή και όραση και η κατάσταση της υγείας. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με την κλίμακα EQ5D αναδείχθηκε πως έχουν το φύλο, το αν ζουν μόνοι, η μόνιμη διαμονή στην Αθήνα, η πρόσφατη ή σχετικά πρόσφατη επίσκεψη, η παροχή βοήθειας στην ανατροφή εγγονιών, κλπ, η συμμετοχή σε συλλόγους, η ύπαρξη χρόνιου προβλήματος υγείας, η λήψη τουλάχιστον τριών φαρμάκων και η κοινωνική υποστήριξη από σημαντικά άλλα πρόσωπα. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με το δείκτη EQ-VAS αναδείχθηκε πως έχουν η συνταξιοδότηση, οι σχέσεις με τους γείτονες, η ίδια ή καλύτερη υγεία συγκριτικά με τους συνομήλικους τους, το χρόνιο πρόβλημα υγείας οι δυσκολίες στη μάσηση, η λήψη φαρμάκων και η κοινωνική υποστήριξη από φίλους.Συμπεράσματα: Η σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων επηρεάζεται από την κατάσταση της υγείας τους, αλλά και από την κοινωνική υποστήριξη που δέχονται οι ηλικιωμένοι. Η επαφή τους με την οικογένεια, τις κοινωνικές ομάδες που ανήκουν και τις υπόλοιπες επαφές τους μπορούν να αυξήσουν το επίπεδο της αυτοφροντίδα τους, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική τους υποστήριξη παρά τα προβλήματα υγείας. Η παρούσα μελέτη έδειξε τη σχέση μεταξύ της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητας ζωής και κοινωνικής υποστήριξης των ηλικιωμένων που ζουν στην κοινότητα. Τα αποτελέσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας και κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους.