Στρατηγικές πολιτιστικής διαχείρισης στο ελληνικό κοινό κλασικής μουσικής και όπερας: εμπειρική έρευνα και προτάσεις ανάπτυξης

Abstract

We are living in a time when talk of crisis in the field of western art music has rapidly increased, not only in Greece but also in the rest of the western world. The reasons that have led to the so-called crisis are diverse, but their linking factor is that the majority of them are audience-related. Thus, the objective of this doctoral dissertation is to articulate cultural management strategies aimed at enhancing communication between cultural organizations, artists and their audience. The primary means of achieving this goal was to create an extensive database through the collection of essential information about the listeners. This was accomplished by conducting an empirical survey with a structured questionnaire combining quantitative and qualitative data. The research was supported by the Megaron-Athens Concert Hall and the Greek National Opera, giving a total valid sample of 809 questionnaires, which were then analyzed with the SPSS statistical program. The database includes analytical data for every stage of the audience’s cultural participation: the backgrounds of individuals prior to the decision to participate (demographic characteristics and inherited cultural capital), the perceptions and needs that determine participation (psychographic characteristics, personal and social benefits, motivation to participate, performance selection criteria), the obstacles against more frequent participation and, finally, experiences gained through participation (preferences in musical genres, periods and composers, level of musical knowledge, participation through private listening and means to obtain information about art works). The audience's opinions on the musical life of the country were also recorded. A thorough analysis of each of the factors mentioned above was achieved by filtering modern theories from the sciences of cultural management, musicology, marketing, sociology, economics and psychology. As a result, the research brings a plurality of multidimensional findings for the understanding of the broader musical landscape of the country, through a multidisciplinary approach.As a prerequisite for the articulation of cultural management proposals, the audience was segmented into six groups based on frequency of participation in concerts and performances: three for classical music and three for the opera. This segmentation method resulted in the creation of individual profiles for each one of the six audience subcategories, offering, for the first time in Greece, an in-depth understanding of discrete behaviors between occasional and fanatical members of each music genre, thus defining different management approaches. The holistic proposal for cultural management is based on the model of audience development through the collaboration of three fields: programming, marketing and education. Thus, the doctoral dissertation’s proposals for understanding, approaching, maintaining, activating and increasing the participation of a selected subset of the audience illuminate a way for the development of every other subset, and constitute an aiding tool for music organizations and institutions in our country.

Διανύουμε μια εποχή που ο λόγος περί κρίσης στο χώρο της έντεχνης δυτικής μουσικής έχει γιγαντωθεί τόσο στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο όσο και στην Ελλάδα. Οι παράγοντες που οδήγησαν στη λεγόμενη κρίση είναι πολυποίκιλοι, όμως συνδετικό στοιχείο αποτελεί ότι στην πλειοψηφία τους σχετίζονται με το κοινό. Για τον λόγο αυτό, στόχο της διδακτορικής διατριβής αποτελεί η άρθρωση στρατηγικών πολιτιστικής διαχείρισης για την αρτιότερη επικοινωνία των πολιτιστικών φορέων και καλλιτεχνών με το κοινό τους. Αρχικό μέσο για την επίτευξη του στόχου πρόσφερε η δημιουργία μιας εκτεταμένης βάσης δεδομένων μέσα από την συλλογή ουσιωδών πληροφοριών για τους ακροατές. Αυτή υλοποιήθηκε χάρη στη διεξαγωγή εμπειρικής έρευνας κοινού με δομημένο ερωτηματολόγιο συνδυάζοντας στοιχεία ποσοτικής και ποιοτικής μεθόδου. Η έρευνα υποστηρίχθηκε από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και την Εθνική Λυρική Σκηνή, αποφέροντας συνολικό έγκυρο δείγμα 809 ερωτηματολογίων που αναλύθηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS. Η βάση περιλαμβάνει δεδομένα που αφορούν κάθε στάδιο της πολιτιστικής συμμετοχής του κοινού: το υπόβαθρο που φέρουν τα άτομα πριν την απόφαση συμμετοχής (δημογραφικά χαρακτηριστικά και κληρονομημένο πολιτισμικό κεφάλαιο), τις αντιλήψεις και ανάγκες που καθορίζουν τη συμμετοχή (ψυχογραφικά χαρακτηριστικά, πολύ-καταναλωτικές συμπεριφορές, προσωπικά και κοινωνικά οφέλη, κίνητρα συμμετοχής, κριτήρια επιλογής παραστάσεων), τα εμπόδια που ορθώνονται στην συχνότερη συμμετοχή, και τέλος τις εμπειρίες που μορφώνονται μετά τη συμμετοχή (προτιμήσεις μουσικών ειδών, εποχών και συνθετών, εύρος μουσικών γνώσεων, συνήθειες ιδιωτικής συμμετοχής και τρόπος ενημέρωσης). Καταγράφηκαν, επίσης, οι ελεύθερες απόψεις του κοινού για την μουσική ζωή της χώρας. Η ενδελεχής ανάλυση κάθε προαναφερόμενου παράγοντα επιτεύχθηκε με το φιλτράρισμα σύγχρονων θεωριών από τις επιστήμες της κοινωνιολογίας, της πολιτιστικής διαχείρισης, της μουσικολογίας, του μάρκετινγκ, της οικονομίας και της ψυχολογίας σε μια προσπάθεια συντονισμού με τις πρόσφατες εξελίξεις στο ερευνητικό πεδίο της πολιτιστικής διαχείρισης. Ως αποτέλεσμα, η έρευνα κομίζει μια πληθώρα πολυδιάστατων ευρημάτων για την κατανόηση του ευρύτερου μουσικού τοπίου της χώρας, μέσα από έναν διεπιστημονικό προσανατολισμό. Προαπαιτούμενο για την άρθρωση προτάσεων πολιτιστικής διαχείρισης ήταν η τμηματοποίηση του κοινού που πραγματοποιήθηκε σε έξι ομάδες με βάση τη συχνότητα παρακολούθησης συναυλιών και παραστάσεων: τρεις για την κλασική μουσική και τρεις για την όπερα. Ο διαχωρισμός κατέληξε στη δημιουργία ξεχωριστών προφίλ για κάθε μία από τις έξι υποκατηγορίες ακροατών, προσφέροντας, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την εις βάθος κατανόηση διακριτών συμπεριφορών μεταξύ περιστασιακών και φανατικών μελών έκαστου μουσικού είδους, και ορίζοντας, παράλληλα, διαφορετικούς τρόπους διαχείρισής των. Η ολιστική πρόταση πολιτιστικής διαχείρισης βασίστηκε στο μοντέλο ανάπτυξης κοινού μέσα από τις διεργασίες τριών κλάδων που βρίσκονται σε συνεργασία: του προγραμματισμού, του μάρκετινγκ και της εκπαίδευσης. Έτσι, οι προτάσεις της διδακτορικής διατριβής για την κατανόηση, προσέγγιση, διατήρηση, ενεργοποίηση και αύξηση της συμμετοχής μιας επιλεγμένης υποομάδας του κοινού, φωτίζουν έναν δρόμο για την ανάπτυξη και των υπόλοιπων υποομάδων, και συνιστούν ένα εργαλείο βοήθειας για τους μουσικούς οργανισμούς και φορείς της χώρας μας.