Κοινωνική πολιτική και κρίσεις: η υποεθνική παράμετρος στη σύγχρονη Ελλάδα

Abstract

The recent economic crisis that erupted in 2008 had a severe impact on all aspects of social, economic and political life. The worsening of unemployment, the impoverishment of a large part of the population, the deregulation of the labour market and labour relations, the breakdown of social cohesion, are some of the major problems that the country had to face at national and sub-national level. The recourse to the International Monetary Fund and the financial assistance, which had as its main objective and precondition the fiscal adjustment of the country and the promotion of specific reforms, exacerbated the above problems as it had an orientation of cutbacks and expenditure restraint. The role of the above-mentioned supranational body is helping to accelerate the course of social policy and the social protection system in the neoliberal direction, which, however, had already begun in the 1970s with the questioning of the welfare state. The crisis has been interpreted by the dominant ideology as an urgent condition which requires the implementation of emergency policies to alleviate the measures it has imposed. It is in this light that centrally designed policies are designed and implemented at local level and have the character of dealing with and managing the consequences of the crisis. The crisis is changing the paradigm of politics as a whole, as well as the functioning of local government, which is moving from the social needs it has traditionally treated to the needs that are emerging. In this context, it maintains the role of policy distributor and, despite institutional reforms such as the emblematic Kallikrates law, aimed at making it autonomous, due to its limited finances and understaffing, it does not ultimately manage to set up a comprehensive system of social protection. This is despite the fact that, with the assistance of transnational actors and in the context of the under-escalation of the policy promoted by central power, the issue of unemployment and employment is being transferred downwards. In other words, an issue that was a key element of central policy is being transferred to local government, which in fact demonstrates the gradual withdrawal of the state from the goal of full employment and from other key issues such as poverty. Policies implemented at local level have the characteristics of targeting, eligibility, third party involvement in the distribution of services, lack of universality, thus reinforcing segregation and stigmatisation of service recipients. In essence, these are elements of emergency and relief policies for individuals, without the local authority itself having a say in the nature and content of the policies, which are always designed centrally. The policies designed and implemented in this way, although oriented towards tackling unemployment and managing the issue of employment and social protection, do not succeed in solving the issues. What also emerges from this research is that local government is limited to managing them, thereby reproducing both unemployment and poverty.

Η πρόσφατη οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε το 2008, είχε σφοδρές επιπτώσεις σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Η όξυνση της ανεργίας, η φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων, η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, είναι μερικά από τα σημαντικά προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η χώρα σε εθνικό και υποεθνικό επίπεδο. Η προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η συνδρομή οικονομικής βοήθειας, η οποία είχε ως βασικό στόχο και προαπαιτούμενο τη δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας και την προώθηση συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων, όξυνε τα παραπάνω προβλήματα καθώς είχε έναν προσανατολισμό περικοπής και περιστολής δαπανών. Ο ρόλος του παραπάνω υπερεθνικού φορέα συμβάλλει την επίσπευση της πορείας της κοινωνικής πολιτικής και του συστήματος κοινωνικής προστασίας προς τη νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση η οποία όμως έχει ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του 1970 με την αμφισβήτηση του κράτους ευημερίας. Η κρίση ερμηνεύτηκε από την κυρίαρχη ιδεολογία ως επείγουσα συνθήκη η οποία επιτάσσει την εφαρμογή έκτακτων πολιτικών ανακούφισης από τα μέτρα που η ίδια έχει επιβάλει. Υπό το πρίσμα αυτό σχεδιάζονται κεντρικά πολιτικές οι οποίες υλοποιούνται σε τοπικό επίπεδο και έχουν τον χαρακτήρα της αντιμετώπισης και διαχείρισης των συνεπειών της κρίσης. Η κρίση μεταβάλλει το παράδειγμα πολιτικής, συνολικά, καθώς και της λειτουργίας της αυτοδιοίκησης, η οποία μετακινείται από τις κοινωνικές ανάγκες που παραδοσιακά θεράπευε προς τις ανάγκες που αναφύονται. Σε αυτό το πλαίσιο, διατηρεί το ρόλο του διανομέα πολιτικών και παρά τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, όπως ο εμβληματικός νόμος του Καλλικράτη, με στόχο την αυτονόμησή της, λόγω των περιορισμένων οικονομικών και της υποστελέχωσής της, δεν καταφέρνει εντέλει να συγκροτήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινωνικής προστασίας. Κι αυτό παρόλο που με την συνδρομή των υπερεθνικών φορέων και στο πλαίσιο της υπο-κλιμάκωσης της πολιτικής που προωθείται από την κεντρική εξουσία μεταφέρεται προς τα κάτω το ζήτημα της ανεργίας και της απασχόλησης. Ανατίθεται δηλαδή στην τοπική αυτοδιοίκηση ένα ζήτημα το οποίο ήταν βασικό της κεντρικής πολιτικής, κάτι το οποίο καταδεικνύει ουσιαστικά τη σταδιακή απόσυρση του κράτους από τον στόχο της πλήρους απασχόλησης, αλλά και από άλλα βασικά ζητήματα όπως η φτώχεια.Οι πολιτικές που εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο έχουν τα χαρακτηριστικά της στόχευσης, της επιλεξιμότητας, της εμπλοκής τρίτων στη διανομή υπηρεσιών, της απουσίας του καθολικού χαρακτήρα, ενισχύοντας έτσι τους διαχωρισμούς και το στιγματισμό των ληπτών υπηρεσιών. Πρόκειται στην ουσία για στοιχεία έκτακτης πολιτικής και πολιτικής ανακούφισης των ατόμων χωρίς όμως ο ίδιος ο φορέας της τοπικής αυτοδιοίκησης να έχει λόγο για τη φύση και το περιεχόμενο των πολιτικών που σχεδιάζονται πάντα κεντρικά.Οι πολιτικές που σχεδιάζονται κι εφαρμόζονται έτσι αν και προσανατολισμένες στην αντιμετώπιση της ανεργίας και τη διαχείρισης του ζητήματος της απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας, δεν καταφέρνουν να λύσουν τα ζητήματα. Αυτό που προκύπτει και από την παρούσα έρευνα είναι ότι η τοπική αυτοδιοίκηση περιορίζεται στη διαχείρισή τους, αναπαράγοντας με αυτόν τον τρόπο τόσο την ανεργία όσο και την φτώχεια.