Αστικός χώρος και χειραφετικές πρακτικές: μετακινούμενοι πληθυσμοί στο κέντρο της Αθήνας την περίοδο 2010-2019

Abstract

This thesis focuses on mobile populations resistance and emancipation spatial practices that materialized within the urban core of Athens during the period 2010-2019. Employing a combination of field research and an extensive literature review, this study adopts an interdisciplinary and relational approach to space, while encompassing various spatial scales. The primary objectives of this research were as follows: a. To discern the distinct characteristics and dynamics inherent in these spaces. b. To investigate the influence of architectural components upon the behaviors and praxes of mobile populations. c. To analyze the ways the identity and perception of contemporary Athens undergo transformations as a result of the presence of mobile populations. d. To examine the intricate interplay between mobilities and praxes of liberation during times of societal turmoil. The thesis drew upon scientific material from urban sociology, human geography, migration studies, gender studies, science and technology studies, and digital geographies. It establishes a theoretical framework that perceives mobile populations as active agents and urban space as a product of materialities, social relations, and experiences, while acknowledging digital technology as a socio-technical process influenced by both tangible and intangible configurations. Moreover, it acknowledged the temporal dimension of space, underscoring how past experiences, memories, and expectations shape the contemporary urban landscape. Methodologically, the research employed diverse data sources including semi-structured interviews, field observations, reports, daily press data, as well as qualitative and quantitative data from the digital sphere. A series of interviews were conducted with forty-two individuals from sixteen countries (from Africa, Middle East, and Southeast Asia), encompassing two distinct time periods—before and after the 2015 refugee crisis. Subsequently, the thesis directs its attention towards the city center of Athens, undertaking an exploration of diverse public spaces such as squares, parks, and streets, as well as social spaces encompassing offices and venues utilized by migrant groups. Additionally, the study examines the personal spaces characterized by temporary inhabitation and the digital spaces that have emerged as a result of migrants' activities. Notably, the research places specific emphasis on spaces that emerged from the practices of women and LGBTQ groups, recognizing their distinct contributions to the urban landscape. The thesis enriches urban space research by incorporating theories and methodologies from gender and sexuality studies and contributes to the expanding field of digital geographies by examining emancipatory uses of technology that emphasize the positive and non-technophobic aspects of contemporary digital technologies. The research highlights several key aspects. Firstly, it sheds light to spatial practices that challenge established norms and disrupt the prevailing "common sense" of the Athenian urban space. Secondly, it explores struggles for visibility and centrality within the urban landscape. Thirdly, it investigates alternative practices of urban inhabitation. Fourthly, it examines spaces of care and empowerment that subvert prevailing notions of masculinity within the urban realm. Additionally, the research underscores the significance of digital platforms as transformative spaces of care and counter-information, shaping the digital landscape of migrants, and emphasizes the interconnectedness between digital and urban spaces. In this context, the thesis introduces the concept of "Mobile Cyborgs" to describe individuals who seamlessly integrate technology while on the move. Moreover, the research underscores the importance of imaginary spaces in the materialization of the migration process and the formation of the Athenian urban landscape.

Η διατριβή αποτελεί μια επιστημονική διαδρομή διερεύνησης χώρων αντίστασης και χειραφέτησης που προέκυψαν από την παρουσία των μετακινούμενων πληθυσμών στο αθηναϊκό κέντρο κατά την περίοδο 2010-2019. Μέσα από επιτόπια και βιβλιογραφική έρευνα, με γνώμονα τη σχεσιακή αντίληψη του χώρου, μια διαθεματική προσέγγιση και κινούμενη σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες, η έρευνα αναζήτησε: α. τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις δυναμικές αυτών των χώρων, β. τους τρόπους με τους οποίους ο αρχιτεκτονικός αστικός χώρος της πόλης επιδρά στις πρακτικές των μετακινούμενων γ. τους τρόπους με τους οποίους αναδιαμορφώνεται ο χαρακτήρας και η εικόνα της σύγχρονης Αθήνας από την παρουσία των μετακινούμενων και δ. τη σχέση (μετα)κίνησης και χειραφέτησης σε καιρούς κρίσης. Επιστημολογικά η διατριβή χρησιμοποίησε σύγχρονες θεωρήσεις από τις σπουδές για τη μετανάστευση, την αστική κοινωνιολογία και την αστική γεωγραφία, τις σπουδές για το φύλο, τις σπουδές για την επιστήμη και την τεχνολογία και το αναδυόμενο πεδίο των ψηφιακών γεωγραφιών με βάση τις οποίες προσλαμβάνει τους μετακινούμενους πληθυσμούς ως φορείς εμπρόθετης δράσης, τον αστικό χώρο ως παράγωγο υλικοτήτων, σχέσεων και βιωμάτων και την ψηφιακή τεχνολογία ως μια κοινωνικοτεχνική διαδικασία διαμορφωμένη από υλικά και άυλα μέρη. Παράλληλα, συμπεριέλαβε την παράμετρο του χρόνου ως ειδοποιό στοιχείο του χώρου δείχνοντας πώς παρελθοντικές εμπειρίες, μνήμες και προσδοκίες συνθέτουν ενεργά το σύγχρονο αστικό τοπίο. Μεθοδολογικά, η έρευνα άντλησε από πολλαπλές πηγές δεδομένων για να διασφαλίσει την εγκυρότητα της ανάλυσης: ημιδομημένες συνεντεύξεις, επιτόπια παρατήρηση, εκθέσεις, υλικό από τον ημερήσιο τύπο, και ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα από τον ψηφιακό χώρο. Μελετήθηκαν διαφορετικές πτυχές του χώρου σε ένα φάσμα που εκτείνεται από τα σώματα των μετακινούμενων και τον αστικό χώρο μέχρι τα διεθνικά τοπία και τον ψηφιακό χώρο. Αρχικά η διατριβή διερευνά χωρικές πρακτικές εκτός της Αθήνας καθώς και παρελθοντικές εμπειρίες των μετακινούμενων αναζητώντας συνδέσεις με μακρινές, χωρικά και χρονικά, πρακτικές. Παράλληλα, εντοπίζονται χώροι, συστήματα, σχέσεις εξουσίας και περιφράξεις εντός της πόλης αναζητώντας τη διαλεκτική σχέση μεταξύ χώρων επιβολής εξουσιαστικών πρακτικών και τόπων χειραφέτησης. Στη συνέχεια η διατριβή εστιάζει στο κέντρο της Αθήνας και παρουσιάζει χώρους δημόσιους, κοινωνικούς προσωπικούς (εφήμερους τόπους κατοίκησης) και ψηφιακούς χώρους που προέκυψαν από πρακτικές των μετακινούμενων. Η έρευνα έδωσε ιδιαίτερη σημασία σε χώρους που προέκυψαν από πρακτικές ομάδων γυναικών και ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Μεταξύ άλλων, η διατριβή συμβάλει στην έρευνα για τον αστικό χώρο την οποία διευρύνει με εργαλεία των σπουδών για το φύλο και τη σεξουαλικότητα και στο αναδυόμενο κομμάτι των ψηφιακών γεωγραφιών καθώς μελετά χειραφετικές χρήσεις της τεχνολογίας που αναδεικνύουν μη τεχνοφοβικές προσλήψεις των νέων ψηφιακών τεχνολογιών. Η έρευνα αναδεικνύει α. χωρικές πρακτικές που αμφισβητούν την «αυτονόητη» πόλη και διαρρηγνύουν την ηγεμονική «κοινή λογική» για τον αστικό χώρο και την Αθήνα, β. τη μάχη για την κεντρικότητα στον αστικό χώρο, γ. ανορθόδοξες πρακτικές κατοίκησης στην πόλη και δ. χώρους φροντίδας και ενδυνάμωσης που αμφισβητούν την ηγεμονική αρρενωπότητα στον αστικό χώρο. Επιπλέον από την έρευνα προκύπτουν ψηφιακοί τόποι φροντίδας και αντιπληροφόρησης που συγκροτούν τον ψηφιακό χώρο των μετακινούμενων από όπου και αναδεικνύεται η σύνδεση του ψηφιακού χώρου με τον αστικό χώρο και προτείνεται ο όρος Κινούμενα Σάιμποργκς για εκείνες εκείνους και εκείνα που ενσωματώνουν την τεχνολογία στις πρακτικές μετακίνησης. Παράλληλα τονίζεται η σπουδαιότητα των φαντασιακών χώρων τόσο για τη διεξαγωγή του ταξιδιού όσο και για τη συγκρότηση του αθηναϊκού αστικού χώρου.