Ορθόδοξο δόγμα και οικουμενικότητα στο έργο του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ

Abstract

With this dissertation we attempt to respond to a view that has recently emerged in theological science and is related to Fr. G. Florovsky. In particular, several modern theologians, Greek and foreign, argue that the Russian theologian of the Diaspora was so much influenced by the Russian religious philosophy movement, that his dogmatic positions and theological views were borrowed from his compatriots. In this respect, there is a deliberate attempt to challenge the patristic background of the neopatristic synthesis proposed by him, and consequently of the neopatristic school he created within the Paris Saint-Sergius Institute, in order to present him in line with the modern current of his mentor Fr. S. Bulgakov. In the first part of the dissertation, we confirmed the already existing view in the literature, that the cosmology of Fr. Georges should be seen today as an attempt to respond to the corresponding heretical sophianic teaching of his Russian colleague. Therefore, Florovsky proposed the teaching of St. Gregory Palamas about the uncreated energies, in order to dogmatize that the union of the uncreated with the created is achieved freely through the actions of God and not deterministically, focusing on the sophianism of Fr. Sergius. By the term paradoxology of hell we suggest in the corresponding section, we mean the voluntary resistance of man to the will of God, which manifests itself as sin in the here life and continues as communion-punishment in the hereafter. In the second part of the dissertation we documented that Christian Hellenism is the philosophy of the Holy Spirit, which according to Florovsky is interpreted as the new science introduced by the Church Fathers and was called Christian philosophy or even better Christian dogma. As for Florovsky's dispute with Bulgakov, we have proved: a) that the core of their disagreement was the interpretation of patristic theology and tradition, b) in this respect we have shown that the beginnings of postpatristics have their starting point in the work of the Russian sophianist. In addition, we attempted to describe the vague term of neopatristic synthesis as a re-substantiation of orthodox theology in the patristic spirit or mindset, and we recorded its applications in the field of asceticpatristic culture and the interpatristic interpretation of history. In the third part we documented our view that the example of the neopatristic synthesis found its application in the ecumenical dialogue. In particular, at the 1st General Assembly in Amsterdam, the Russian theologian insisted on the criterion of apostolicity in order to find out that the true Church is the Orthodox. At the 2nd General Assembly in Evanston he stated that the dogmatic differences that characterize the members-churches of the Council are the ones that reveal the true ecumenicity. At the 3rd General Assembly in New Delhi, Fr. Georges argued that the protestant endeavor of ecumenism in space was a dead end and proposed ecumenism in time as a reintegration into the common patriarchal tradition of the Eastern and Western Churches.

Με την παρούσα διατριβή επιχειρούμε να απαντήσουμε σε μια θεώρηση που ενέσκηψε πρόσφατα στη θεολογική επιστήμη και σχετίζεται με τον π. Γ. Φλωρόφσκυ. Συγκεκριμένα, αρκετοί σύγχρονοι θεολόγοι, Έλληνες και ξένοι, υποστηρίζουν ότι ο Ρώσος θεολόγος της διασποράς επηρεάστηκε τόσο πολύ από το κίνημα της ρωσικής θρησκειοφιλοσοφίας, ώστε οι δογματικές του θέσεις και οι θεολογικές του απόψεις να αποτελούν δάνεια των συμπατριωτών του. Υπό αυτήν την άποψη, παρατηρείται η εσκεμμένη προσπάθεια αμφισβήτησης του πατερικού υπόβαθρου της προτεινόμενης από τον ίδιο νεοπατερικής σύνθεσης, και κατ’ επέκταση της νεοπατερικής σχολής που δημιούργησε μέσα στους κόλπους του παρισινού Ινστιτούτου του Αγίου Σεργίου, προκειμένου έτσι να παρουσιαστεί σύστοιχος με το μοντέρνο ρεύμα του μέντορα του π. Σ. Μπουλγκάκωφ. Στο πρώτο μέρος της διατριβής επιβεβαιώσαμε την ήδη υπάρχουσα άποψη στη βιβλιογραφία, ότι η κοσμολογία του π. Γεωργίου, οφείλει να ιδωθεί σήμερα ως μια απόπειρα απάντησης στην αντίστοιχη αιρετική σοφιανική διδασκαλία του Ρώσου συναδέλφου του. Ως εκ τούτου, ο Φλωρόφσκυ πρόταξε τη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά περί των ακτίστων ενεργειών, για να δογματίσει ότι η ένωση του ακτίστου με το κτιστό επιτυγχάνεται ελεύθερα δια μέσω των ενεργειών του Θεού και όχι ντετερμινιστικά με άξονα τη σοφιανικότητα του π. Σεργίου. Με τον όρο παραδοξοντολογία της κόλασης που εισηγούμαστε στην αντίστοιχη ενότητα εννοούμε την οικειοθελή αντίσταση του ανθρώπου στο θέλημα του Θεού, που φανερώνεται ως αμαρτία στο ενθάδε και συνεχίζεται ως ακοινωνησία-τιμωρία στο επέκεινα. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής τεκμηριώσαμε ότι ο χριστιανικός ελληνισμός είναι η φιλοσοφία του Αγίου Πνεύματος, η οποία σύμφωνα με τον Φλωρόφσκυ ερμηνεύεται ως το νέο επιστητό που εισήγαγαν οι πατέρες της εκκλησίας και ονομάστηκε χριστιανική φιλοσοφία ή χριστιανική δογματική. Όσον αφορά τη διαμάχη του Φλωρόφσκυ με τον Μπουλγκάκωφ αποδείξαμε: α) ότι ο πυρήνας της διαφωνίας τους ήταν η ερμηνεία της πατερικής θεολογίας και παράδοσης, β) υπό αυτήν την άποψη καταδείξαμε, ότι οι απαρχές της μεταπατερικότητας έχουν την αφετηρία τους στο έργο του Ρώσου σοφιανιστή. Επιπλέον επιχειρήσαμε να περιγράψουμε τον αδιευκρίνιστο όρο της νεοπατερικής σύνθεσης ως μια εκ νέου ενυποστασιοποίηση της ορθόδοξης θεολογίας στο πατερικό πνεύμα ή φρόνημα και καταγράψαμε τις εφαρμογές της στον τομέα του ασκητικοπατερικού πολιτισμού και της διαπατερικής ερμηνείας της ιστορίας. Στο τρίτο μέρος τεκμηριώσαμε την άποψη μας, ότι το παράδειγμα της νεοπατερικής σύνθεσης βρήκε την εφαρμογή του στον οικουμενικό διάλογο. Ειδικότερα στην 1η Γενική Συνέλευση στο Άμστερνταμ ο Ρώσος θεολόγος επέμενε στο κριτήριο της αποστολικότητας προκειμένου να διαφανεί ότι η αληθινή Εκκλησία είναι η ορθόδοξη. Στη 2η Γενική Συνέλευση στο Έβανστον δήλωσε ότι οι δογματικές διαφορές που χαρακτηρίζουν τα μέλη-εκκλησίες του Συμβουλίου είναι αυτές που φανερώνουν και την αληθινή οικουμενικότητα. Στην 3η Γενική Συνέλευση στο Νέο Δελχί ο π. Γεώργιος υποστήριξε ότι το προτεσταντικό εγχείρημα του οικουμενισμού στον χώρο ήταν αδιέξοδο και πρότεινε τον οικουμενισμό στον χρόνο ως επανένταξη στην κοινή αγιοπατερική παράδοση της ανατολικής και δυτικής εκκλησίας.