Οικονομία και κοινωνία στη φιλοσοφική παράδοση της Κεντρικής Ευρώπης: η περίπτωση του Georg Lukacs και του έργου του Ιστορία και Ταξική Συνείδηση

Abstract

The introduction of the current dissertation presents the historical, economic, social and cultural context that shaped Georg Lukacs’s thought and which led to his work History and Class Consciousness (HCC). In our view, the social and intellectual world that gave rise to the HCC has its roots in the failure of the 1848 bourgeois revolution in Germany, which shaped the political, economical and social developments in the countries of Central Europe from the 1850’s until the outbreak of the First World War. Hence, with 1848 as the starting point and in the light of the influence exerted on Lukacs’s intellectual development, the dissertation exposes some crucial events for the history of Central Europe, such as the compromise between the bourgeois class and the aristocracy, the rapid economical growth of Germany and its transformation into an imperialist power, the growth of the working class, the formation of labor parties and their inner political conflicts, as well as, the main philosophical currents of that time (neo-Kantianism, romantic anti-capitalism). In the first part of the dissertation, we explore how HCC has been influenced by the thought of Simmel, Weber, Hegel and Marx. The sequence, with which we study these theoretical and intellectual roots of the HCC, does not relate to the specific weight of each of them in this lukacsian work, but to the chronological order of Lukacs’s exposure to the aforementioned theories. The effects of this theories are examined according to the sequence he himself presents them in his autobiographical text: “My way to Marx” (1933). Here, in particular, we are delved into the way that the Hungarian thinker assimilated Simmel’s considerations on the tragedy of modern culture, the role of money in modern society and the reification of social relations, Weber’s analysis on formally rationalised world of modernity, the spirit of capitalism, the contemporary bureaucracy, the content and function of the Ideal type, Hegel’s dialectics and the concept of totality, Marx’s notions of the law of value, the capitalist division of labour, the alienation and the commodity fetishism. In the second part of this dissertation we focus on the main sociological, political and philosophical categories of the HCC. Here, we critically present the phenomena of reification and alienation, of the category of concrete totality, rationalisation and the antinomies of bourgeois thought, the imputed consciousness and the possibility of overcoming reification. In order to delve into these Lukacsian categories, we make references to the considerations both of the above mentioned thinkers, who have explicitly influenced Lukacs in writing the HCC and of some thinkers, who at a later time discoursed on this Lukacsian study, such as Adorno, Althusser, Goldmann, Meszaros, Kosik. Furthermore, there are frequent references to the later work of the Hungarian thinker and, especially, to the Ontology of social being.Finally, the third part of this dissertation endeavours to give prominence to the way, in which the main categories of the HCC can essentially contribute to a deep comprehension of our era, the era of late capitalism. By representing the present-day capitalism as the world of hectic technological development, we seek to grasp, by means of the sociological and philosophical categories drawn from HCC and debating contemporary thinkers (Foucault, Derrida, Deleuze, Baudrillard, Debord), the consumption society, the society of the spectacle, of cultural industry, of the aesthetisation of social and political life, of the refined manipulation and the antinomies of the contemporary bourgeois postmodern philosophy.

Στην εισαγωγή της παρούσας διδακτορικής διατριβής, παρουσιάζεται το ιστορικό, οικονομικό, κοινωνικό και πνευματικό περιβάλλον, στο πλαίσιο του οποίου διαμορφώθηκε η σκέψη του Λούκατς και πραγματοποιήθηκε η συγγραφή του Ιστορία και Ταξική Συνείδηση (ΙΤΣ). Κατά την άποψή μας, ο κοινωνικός και πνευματικός κόσμος που κυοφόρησε το ΙΤΣ έχει τις ρίζες του στην αποτυχία της αστικής επανάστασης στη Γερμανία το 1848, η οποία καθόρισε τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης από τη δεκαετία του 1850 έως την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Οπότε, με αφετηρία το 1848 και υπό το πρίσμα της επίδρασης που άσκησαν στην πνευματική εξέλιξη του Λούκατς, εκτίθενται τόσο κάποια κομβικά για την ιστορία της Κεντρικής Ευρώπης γεγονότα, όπως ο συμβιβασμός της αστικής τάξης με την αριστοκρατία, η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας και η μετατροπή της σε ιμπεριαλιστική δύναμη, η διόγκωση της εργατικής τάξης, η συγκρότηση των εργατικών κομμάτων και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις εντός τους, όσο και τα κύρια φιλοσοφικά ρεύματα αυτής της εποχής (νεο-Καντιανισμός, ρομαντικός αντικαπιταλισμός). Εν συνεχεία, στο πρώτο μέρος της διατριβής, εξετάζονται οι επιρροές που φέρει το ΙΤΣ από το έργο του Ζίμελ, του Βέμπερ, του Χέγκελ και του Μαρξ. Η σειρά, με την οποία μελετώνται αυτές οι θεωρητικές και πνευματικές αφετηρίες του ΙΤΣ, δεν παραπέμπει στο ειδικό βάρος που κατέχει καθεμία από αυτές στο εν λόγω λουκατσιανό πόνημα αλλά στη χρονική διαδοχή τους κατά την πνευματική ανάπτυξη του Λούκατς και τη διαδρομή του προς τον μαρξισμό· παρατίθενται, δηλαδή, με τη σειρά που ο ίδιος τις παρουσιάζει στο αυτοβιογραφικό κείμενο Η πορεία μου προς τον Μαρξ (1933). Πιο συγκεκριμένα, εδώ αναζητούμε τον τρόπο, με τον οποίο ο Ούγγρος στοχαστής αφομοίωσε τις ζιμελιανές επεξεργασίες για την τραγωδία της μοντέρνας κουλτούρας, τον ρόλο του χρήματος στη μοντέρνα κοινωνία και την πραγμοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, τις βεμπεριανές αναλύσεις περί του τυπικά εξορθολογισμένου κόσμου της νεωτερικότητας, του πνεύματος του καπιταλισμού, της σύγχρονης γραφειοκρατίας, του περιεχομένου και της λειτουργίας του ιδεοτύπου, την εγελιανή διαλεκτική και την κατηγορία της ολότητας, τις μαρξικές έννοιες του νόμου της αξίας, του κεφαλαιοκρατικού καταμερισμού της εργασίας, της αλλοτρίωσης και του φετιχισμού του εμπορεύματος. Το δεύτερο μέρος της διατριβής επικεντρώνεται στις κύριες κοινωνιολογικές, πολιτικές και φιλοσοφικές κατηγορίες του ΙΤΣ. Εδώ, παρουσιάζονται και εξετάζονται κριτικά το φαινόμενο της πραγμοποίησης και της αλλοτρίωσης, η κατηγορία της συγκεκριμένης ολότητας, ο εξορθολογισμός και οι αντινομίες της αστικής σκέψης, η αντικειμενικά δυνατή συνείδηση και η δυνατότητα άρσης της πραγμοποίησης. Προκειμένου να εμβαθύνουμε σε αυτές τις λουκατσιανές κατηγορίες, αναφερόμαστε στη σκέψη και το έργο τόσο των προαναφερθέντων στοχαστών που επηρέασαν άμεσα τον Λούκατς κατά τη συγγραφή του ΙΤΣ όσο και κάποιων στοχαστών, οι οποίοι συνδιαλέχθηκαν αργότερα με αυτή τη λουκατσιανή μελέτη, όπως, λόγου χάριν, είναι ο Αντόρνο, ο Αλτουσέρ, ο Γκολντμάν, ο Μεσάρος, ο Κόσικ. Επίσης, συχνές είναι οι αναφορές μας στο κατοπινό συγγραφικό έργο του Ούγγρου διανοητή και, ιδίως, στην Οντολογία του κοινωνικού είναι. Τέλος, το τρίτο μέρος της διατριβής αποπειράται να αναδείξει τον τρόπο, με τον οποίο οι βασικές κατηγορίες του ΙΤΣ μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά σε μια εμβριθή κατανόηση της εποχής μας, της εποχής του ύστερου καπιταλισμού. Παρουσιάζοντας τον σημερινό καπιταλισμό ως τον κόσμο της πυρετώδους τεχνολογικής ανάπτυξης, επιδιώκουμε να κατανοήσουμε μέσω των κοινωνιολογικών και φιλοσοφικών κατηγοριών του ΙΤΣ και σε διάλογο με σύγχρονους στοχαστές (Φουκώ, Ντεριντά, Ντελέζ, Μποντριγιάρ, Ντεμπόρ), την κοινωνία της κατανάλωσης, του θεάματος, της πολιτιστικής βιομηχανίας, της αισθητικοποίησης της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, της εκλεπτυσμένης χειραγώγησης, όπως και τις αντινομίες της σημερινής αστικής, μεταμοντέρνας, φιλοσοφίας.