Τα μουσικά παιχνίδια των παιδιών στην ελληνική σχολική αυλή: εθνογραφική έρευνα

Abstract

This study aims to examine children’s musical games in a natural performance context, the Greek school playground. It focuses on the meaning children attribute to their musical games, as well as the practices they develop, and the ways they interact and communicate during these musical performances. The musical games children play in their free time is a very recent research area, which has developed mainly in a few countries in Europe and Africa as well as in Australia and the US (K. Marsh, 2008. Grugeon, 2001. Dzansi, 2004. Harrop-Allin, 2010. Harwood, 1998b). While there is a research gap in Greece, there is a need to investigate children’s musical games in depth as they take place spontaneously in the Greek school playgrounds today. The above issues were examined through three research questions. The first question looks at various aspects of children’s culture expressed though their musical games focusing on issues of context, group formation, preferences, technology, oral transmission and creativity. The second question looks at how children interact during their musical performances, focusing on participants’ multimodal communication as well as on the teaching and learning practices they develop. The third question examines the teachers’ views on children’s musical games in the playground. The research is ethnographical (Atkinson, Coffey, Delamont, Lofland & Lofland, 2007) and was conducted in nine schools in urban, semi-urban and rural environments in three different geographical areas of Greece, and more specifically in four counties (Xanthi, Attica, Piraeus and Rethymno). Data collection took place through the methodological tools of participant observation, group interviews with the children, video recordings of the musical performances, and individual interviews with the teachers. The research lasted for 2 weeks in each school and 6 months in total (January-June 2017). The material collected from participant observation was analysed using the method of ethnographic narration (Emerson, Fretz & Shaw, 2011) and the material collected from the students and the teachers during the interviews as well as participant observation was analysed through the thematic analysis method (Braun & Clarke, 2006). Video recordings of musical performances were analysed drawing on multimodality principles (Kress & Van Leeuwen, 2001. Kress, 2000. Jewitt & Kress, 2003) and applying a modification of other researchers’ multimodal approaches (Bezemer, 2014. Bishop & Burn, 2013). The analysis showed that musical games are alive in Greek school playgrounds with a repertoire that has been enriched from the internet and is transformed as it is orally transmitted. Through musical games, children question and/or validate social relations, values, behaviours and stereotypes. In addition to the lyrics and movement patterns, children also use various ways to communicate and interact in their musical games, such as speech, gaze, body posture and orientation, facial expressions, gestures, touch and space among the performers (proxemics). Children develop learning and teaching practices among their peers and this provides the participants with a safe environment where they can express their personal way of learning and develop creativity skills. The research results, however, showed that teachers are not fully aware of this information and the musical games that are played in the school playgrounds, while they seek to influence the children’s culture of musical games through activities they organise in class. This study is expected to help educators to identify musical games that take place in the Greek school playground, aside from those in the classroom; update their thinking on children’s musical games; acknowledge musical games as an important aspect in children’s culture; and make use in the classroom of children’s multimodal communicative practices, as well as the teaching and learning practices developed in their musical games in the playground.

H παρούσα μελέτη επιχειρεί να διερευνήσει τα μουσικά παιχνίδια των παιδιών σε ένα αυθεντικό πλαίσιο επιτέλεσης, την ελληνική σχολική αυλή. Eστιάζει στον τρόπο που τα παιδιά νοηματοδοτούν τα μουσικά παιχνίδια, καθώς και στις πρακτικές και στους τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης που αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια της ζωντανής επιτέλεσης. Tα μουσικά παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά στον ελεύθερο χρόνο τους αποτελούν ένα πολύ πρόσφατο ερευνητικό πεδίο, το οποίο έχει αναπτυχθεί σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης και της Αφρικής, καθώς και στην Αυστραλία και στην Αμερική (K. Marsh, 2008. Grugeon, 2001. Dzansi, 2004. Harrop-Allin, 2010. Harwood, 1998b). Καθώς παρατηρήθηκε ερευνητικό κενό στην Ελλάδα, προέκυψε η ανάγκη για την εις βάθος διερεύνηση των μουσικών παιχνιδιών των παιδιών που συμβαίνουν αυθόρμητα στις ελληνικές σχολικές αυλές σήμερα. Η παρούσα έρευνα επιδιώκει να ανοίξει μια σχετική συζήτηση στον ελλαδικό χώρο καθώς και να συνεισφέρει στη διεθνή σχετική βιβλιογραφία. Τα παραπάνω ζητήματα διερευνήθηκαν μέσω τριών ερευνητικών ερωτημάτων. Το πρώτο ερώτημα εξετάζει διάφορες πτυχές της κουλτούρας των παιδιών που εκφράζονται μέσω των μουσικών παιχνιδιών τους επικεντρώνοντας στα ζητήματα του πλαισίου, της ομάδας, των προτιμήσεων, της τεχνολογίας, της προφορικής διάδοσης και της δημιουργικότητας. Το δεύτερο ερώτημα εξετάζει τους τρόπους αλληλεπίδρασης των παιδιών κατά τη διάρκεια της μουσικής επιτέλεσης, εστιάζοντας στην πολυτροπική επικοινωνία των συμμετεχόντων καθώς και στις πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης που αναπτύσσουν μεταξύ τους. Το τρίτο ερευνητικό ερώτημα προσεγγίζει τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για τα μουσικά παιχνίδια των παιδιών στην αυλή. Η έρευνα είναι εθνογραφική (Atkinson, Coffey, Delamont, Lofland & Lofland, 2007) και πραγματοποιήθηκε σε εννιά σχολεία σε αστικά, ημιαστικά και αγροτικά περιβάλλοντα σε τρεις γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας και, πιο συγκεκριμένα, σε τέσσερις νομούς (Ξάνθης, Αττικής, Πειραιά και Ρεθύμνου). Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τα μεθοδολογικά εργαλεία της συμμετοχικής παρατήρησης, της ομαδικής συνέντευξης με τα παιδιά, της βιντεοσκόπησης των μουσικών επιτελέσεων και της ατομικής συνέντευξης με τους εκπαιδευτικούς. Η έρευνα διήρκησε 2 εβδομάδες σε κάθε σχολείο και η συνολική διάρκειά της ήταν 6 μήνες (Ιανουάριος-Ιούνιος 2017). Τo υλικό που συλλέχτηκε από τη συμμετοχική παρατήρηση αναλύθηκε με τη μέθοδο της εθνογραφικής αφήγησης (Emerson, Fretz & Shaw, 2011) και το υλικό που συλλέχτηκε από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς κατά τις συνεντεύξεις και τη συμμετοχική παρατήρηση αναλύθηκε με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης (Braun & Clarke, 2006). H ανάλυση των βιντεοσκοπήσεων των επιτελέσεων πραγματοποιήθηκε με βάση τις αρχές της πολυτροπικότητας (Kress & Van Leeuwen, 2001. Kress, 2000. Jewitt & Kress, 2003), αντλώντας από τις πολυτροπικές προσεγγίσεις άλλων ερευνών (Bezemer, 2014. Bishop & Burn, 2013), οι οποίες προσαρμόστηκαν για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας. Η σύνθεση των αποτελεσμάτων της έρευνας έδειξε ότι τα μουσικά παιχνίδια είναι ζωντανά στις ελληνικές σχολικές αυλές με ένα ρεπερτόριο το οποίο εμπλουτίζεται από το διαδίκτυο και μετασχηματίζεται καθώς διαδίδεται προφορικά. Μέσω των μουσικών παιχνιδιών τα παιδιά αμφισβητούν ή/και επικυρώνουν κοινωνικές σχέσεις, αξίες, συμπεριφορές και κοινωνικά στερεότυπα. Eκτός από τους στίχους και τα κινητικά μοτίβα, τα παιδιά χρησιμοποιούν ποικίλους τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης στα μουσικά παιχνίδια τους, όπως τη βλεμματική επαφή, τη στάση του σώματος, την έκφραση του προσώπου, την ένταση στο άγγιγμα και τη φυσική απόσταση των ατόμων μεταξύ τους. Τα παιδιά αναπτύσσουν πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης ανάμεσα σε φίλους και η συνθήκη αυτή παρέχει ένα ασφαλές πλαίσιο στους συμμετέχοντες ώστε να εκφράσουν τον προσωπικό τους τρόπο μάθησης και να αναπτύξουν δεξιότητες δημιουργικότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν, ωστόσο, ότι τα παραπάνω συνιστούν μια πληροφορία που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή από τους εκπαιδευτικούς. Οι ίδιοι τείνουν να αγνοούν τα μουσικά παιχνίδια που παίζονται στη σχολική αυλή, ενώ επιδιώκουν να επηρεάσουν την κουλτούρα του παιχνιδιού μέσω δραστηριοτήτων που οργανώνουν στο σχολείο. Τα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας αναμένεται να βοηθήσουν τους παιδαγωγούς να αναγνωρίσουν μουσικά παιχνίδια που λαμβάνουν χώρα στην ελληνική σχολική αυλή παράλληλα και ανεξάρτητα με αυτά στην τάξη, να επικαιροποιήσουν την εικόνα που έχουν για το μουσικό παιχνίδι των παιδιών, να το αντιληφθούν ως σημαντική πτυχή της παιδικής κουλτούρας και να αξιοποιήσουν στην τάξη τόσο τις πρακτικές της πολυτροπικής επικοινωνίας όσο και τις πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης που αναπτύσσουν τα παιδιά μεταξύ τους στα μουσικά παιχνίδια στην αυλή.