Επίδραση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στην ποικιλότητα, τη δομή και τη διάρθρωση του λιβαδικού τοπίου

Abstract

Transhumance is a common practice in the Mediterranean region, which has an effect to the form of landscapes and created areas of great value. Socio-economic changes in recent years had a significant role in land use/land cover changes caused by the abandonment of traditional management practices. These changes are the main factors of landscapes evolution and provokes among other the invasion and dominance of woody species. The aim of this paper was to investigate the impact of transhumance on temporal land use / land cover changes and landscape structure jointed with the socio-economic changes. Four study areas were selected from 2013-2015, two at the lowlands in the prefectures of Larissa and Halkidiki where the flocks remain during the winter and two at mountainous areas, in Vermio and Grevena where the flocks are moved during the summer. The relevant demographic data was collected. Soil samples were taken from two depths, for chemical analyses and pH, organic matter, macronutrients and micronutrients were measured in each study area. The aboveground herbage and woody biomass were measured in the grazed rangelands and in protected areas from grazing as well. Additionally, vegetation cover was measured, and species composition was calculated. Species diversity was determined by diversity, eveness and dominance indicators. Also, β diversity, was determined by similarity indicators. Aerial photographs of 1945, orthophotomaps of 1986 and satellite imagery from Google Earth of 2015 were selected as a primary source of data. ArcGIS software was used to process the data and landscape metrics were calculated. According to the results there were differences between the four study areas in soil nutrient content, which a decrease with the depth in most cases. The aboveground biomass and the diversity were higher in protected areas. On the contrary, the long-term protection from grazing caused the invasion and dominance of woody species. The vegetation cover was not affected by grazing and it remained high in all four study areas. Implementation of indicators of similarity indicated that the two mountainous and the two lowland regions had similarities among them respectively, while Larissa and Smolikas had the lowest similarity. The temporal land use/ land cover changes (1945 - 2015) indicated that grasslands, open and medium shrublands and open forests decreased in favor of dense shrublands and forests, causing a significant reduction in landscape diversity and heterogeneity. Transhumance appears to have had a considerable effect at field level (species composition) and at landscape level for the district of Smolikas, as well as the general landscape, and the grasslands were kept in better situation in terms of landscape structure.

Στην περιοχή της Μεσογείου, η μετακινούμενη κτηνοτροφία είναι μία πρακτική η οποία έχει επηρεάσει την εξέλιξη των τοπίων και έχει δημιουργήσει περιοχές μεγάλης αξίας. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρήθηκε εγκατάλειψη της υπαίθρου και μείωση των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και συνεπώς και της μετακινούμενης κτηνοτροφίας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να μελετηθεί η επίδραση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στην ποικιλότητα σε επίπεδο πεδίου και τοπίου σε συνδυασμό με τις κοινωνικοοικονομικές μεταβολές. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2013-2014 σε δύο πεδινές και δύο ορεινές περιοχές, στους Νομούς Λάρισας και Χαλκιδικής, όπου τα ζώα παραμένουν κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών και στο όρος Βέρμιο και στο νομό Γρεβενών στις οποίες τα ζώα μετακινούνται κατά τους θερινούς μήνες. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού έγινε συλλογή των σχετικών δημογραφικών δεδομένων. Σε κάθε περιοχή μελέτης ελήφθησαν δείγματα εδάφους σε δύο βάθη και προσδιορίστηκαν, το pH, ο C και η οργανική ουσία, καθώς και μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία του εδάφους. Μετρήθηκε η υπέργεια βιομάζα της ποώδους και της ξυλώδους βλάστησης στα βοσκόμενα λιβάδια και σε προστατευμένα τμήματα (κλωβοί) και εκτιμήθηκε το ποσοστό χρησιμοποίησης. Επίσης, μετρήθηκε η φυτοκάλυψη και υπολογίστηκε η σύνθεση της βλάστησης. Για τον υπολογισμό της ποικιλότητας σε επίπεδο ειδών χρησιμοποιήθηκαν δείκτες ποικιλότητας, ομοιομορφίας και κυριαρχίας ειδών. Για τον προσδιορισμό της β - ποικιλότητας χρησιμοποιήθηκαν δείκτες ομοιότητας. Για τον προσδιορισμό των μεταβολών των χρήσεων/κάλυψης γης σε επίπεδο τοπίου χρησιμοποιήθηκαν αεροφωτογραφίες του 1945, δασικοί ορθοφωτοχάρτες του 1986 και δορυφορικές εικόνες από το Google Earth του 2015, ενώ στη συνέχεια υπολογίστηκαν οι δείκτες χωρικής διάρθρωσης της δομής των τοπίων (Landscape metrics). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα οι τέσσερις περιοχές μελέτης παρουσίασαν διαφορές στην περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά συστατικά, η οποία μειώνεται με το βάθος στις περισσότερες περιπτώσεις. Η βραχυχρόνια προστασία από τη βόσκηση οδήγησε σε μεγαλύτερη υπέργεια βιομάζα της ποώδους βλάστησης και σε μεγαλύτερη ποικιλότητα και ομοιομορφία ειδών με μικρότερη τάση κυριαρχίας. Αντίθετα η μακροχρόνια προστασία από τη βόσκηση οδήγησε σε πύκνωση και κυριαρχία της ξυλώδους βλάστησης για την περιοχή της Συκιάς σε βάρος της ποώδους. Η φυτοκάλυψη δε φαίνεται να επηρεάστηκε από τη βόσκηση καθώς παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα και στις τέσσερις περιοχές μελέτης. Από την εφαρμογή των δεικτών ομοιότητας προέκυψε ότι οι δύο ορεινές και οι δύο πεδινές περιοχές παρουσίασαν ομοιότητες μεταξύ τους αντίστοιχα. Από τη μελέτης της διαχρονικής μεταβολής των χρήσεων/ κάλυψης γης (1945 - 2015) των τεσσάρων περιοχών μελέτης προέκυψε μείωση των ποολίβαδων και των αραιών και ενδιάμεσων θαμνώνων και δασών προς όφελος των πυκνών, προκαλώντας παράλληλα μείωση της ποικιλότητας και της ετερογένειας του τοπίου. Η μετακινούμενη κτηνοτροφία είχε θετική επίδραση τόσο σε επίπεδο πεδίου (σύνθεση της βλάστησης), όσο και σε επίπεδο τοπίου (δομή και διάρθρωση) για την περιοχή του Σμόλικα, καθώς τόσο το γενικό τοπίο, όσο και τα ποολίβαδα διατηρήθηκαν σε καλύτερη κατάσταση.