Εργασιακή παρενόχληση και σχολικός εκφοβισμός στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Abstract

Introduction: Workplace bullying is an extremely corrosive phenomenon that has a negative influence on the professional status and psychosocial well-being of employees. Teachers are a professional group of high-risk of victimization in the workplace and the escalation of the phenomenon threatens the proper functioning of the school and the quality of the learning environment. Moreover, previous experiences engaging in bullying incidents at school may affect attitudes of teachers in adopting intervention strategies on current bullying incidents between the students’ community, as well as the experiences of victimization in school as professionals.Aim: The aim of this thesis is the in-depth study of the phenomenon of workplace bullying in the community of teachers in Greece, and the investigation of the relationships that exist between past experiences of school bullying and victimization, taking into account the influence of a series of demographic and structural school variables and focusing on strategies of tackling incidents of workplace bullying and intervening in school bullying incidents.Methodology: This study was conducted on a sample of 508 teachers employed in public primary and secondary schools in Greece. To achieve the research objectives a questionnaire was conducted which consisted of six scales, the Negative Acts Questionnaire (NAQ), the General Health Questionnaire (GHQ), The Principal Mistreatment / Abuse Inventory (PMAI), the scale of Assessment of School climate of Taylor & Tashakkori (1994), the Retrospective Bullying questionnaire scale (RBQ) and the Handling Bullying Questionnaire (HBQ). To examine the research hypotheses various descriptive and deductive statistical methods were applied. Research results: 11.6% of teachers in Greece are bullied in their workplace during the last six months, while the dominant form of harassment is horizontal and the most frequent harassing behaviors are of indirect form. To address these behaviors teachers seek support from the immediate social and professional environment, and for the managing school bullying incidents they adopt more passive strategies. The harsh school climate and the ineffective leadership are associated with escalation of workplace bullying, which affects corrosively job satisfaction levels, mental health and perceived productivity. The bullying experiences of teachers as students do not significantly affect the strategies of managing school bullying incidents that they undertake as professionals, or the intensity of the experience of workplace bullying. However, it was found that the more intense is the workplace bullying experience is, the less intrusive are the teachers in bullying incidents currently.Conclusions: Workplace bullying is a phenomenon that systematically affects a significant percentage of teachers in Greece and it escalates depending on the harsh school climate and the ineffective leadership, affecting their mental health, productivity and job satisfaction. Although the psychological mechanisms of projection of past bullying experiences in the current employment situation is not clear, their investigation highlights a modern research route of the causative background of workplace bullying in schools.

Εισαγωγή: Η εργασιακή παρενόχληση είναι ένα εξαιρετικά διαβρωτικό φαινόμενο που ασκεί αρνητική επιρροή στην επαγγελματική υπόσταση και ψυχοκοινωνική ευημερία των εργαζομένων. Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν μία επαγγελματική ομάδα υψηλού κινδύνου θυματοποίησης στο χώρο εργασίας και η κλιμάκωση του φαινομένου απειλεί την εύρυθμη σχολική λειτουργία και την ποιότητα του μαθησιακού περιβάλλοντος. Επιπλέον, τα προηγούμενα βιώματα εμπλοκής σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού πιθανόν επηρεάζουν τις στάσεις των εκπαιδευτικών ως προς την υιοθέτηση στρατηγικών παρέμβασης σε τρέχοντα συμβάντα εκφοβισμού μεταξύ της μαθητικής κοινότητας, καθώς και τις εμπειρίες θυματοποίησής τους στο σχολείο ως επαγγελματίες.Σκοπός: Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η εις βάθος μελέτη του φαινομένου της εργασιακής παρενόχλησης στην κοινότητα των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα, καθώς και η ανάδειξη των συσχετίσεων που υφίστανται μεταξύ προηγούμενων βιωμάτων σχολικού εκφοβισμού και θυματοποίησης, λαμβάνοντας υπόψη την επιρροή μίας σειράς δημογραφικών και δομικών σχολικών μεταβλητών και εστιάζοντας στις στρατηγικές αντιμετώπισης των περιστατικών παρενόχλησης και παρέμβασης των συμβάντων εκφοβισμού στο σχολείο.Μεθοδολογία: Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 508 εκπαιδευτικών που υπηρετούν σε δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας κατασκευάστηκε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο αποτελούνταν από έξι κλίμακες, το Ερωτηματολόγιο Αρνητικών Πράξεων – Negative Acts Questionnaire (NAQ), η Γενική Κλίμακα Ψυχικής Υγείας – General Health Questionnaire (GHQ), οι κλίμακες The Principal Mistreatment/Abuse Inventory (PMAI), η Αξιολόγηση Σχολικού κλίματος των Taylor & Tashakkori (1994), η κλίμακα Retrospective Bullying Questionnaire (RBQ) και το ερωτηματολόγιο The Handling Bullying Questionnaire (HBQ). Για την εξέταση των ερευνητικών υποθέσεων εφαρμόστηκαν μέθοδοι της περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής.Ερευνητικά αποτελέσματα: Το 11,6% των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα έχουν πέσει θύματα εργασιακής παρενόχλησης κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, ενώ η κυρίαρχη μορφή παρενόχλησης είναι οριζόντια και οι συχνότερες παρενοχλητικές συμπεριφορές είναι έμμεσης μορφής. Για την αντιμετώπιση των εν λόγω συμπεριφορών οι εκπαιδευτικοί αναζητούν υποστήριξη από το άμεσο κοινωνικό και επαγγελματικό τους περιβάλλον, ενώ για τη διαχείριση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού υιοθετούν περισσότερο παθητικές στρατηγικές. Το αντίξοο σχολικό κλίμα και η αναποτελεσματική ηγεσία συνδέονται με κλιμάκωση της εργασιακής παρενόχλησης, η οποία επιδρά διαβρωτικά στα επίπεδα εργασιακής ικανοποίησης, ψυχικής υγείας και αντιληπτής παραγωγικότητας. Τα βιώματα σχολικού εκφοβισμού των εκπαιδευτικών ως μαθητές δεν επηρεάζουν στατιστικά σημαντικά τις στρατηγικές διαχείρισης των συμβάντων σχολικού εκφοβισμού που αναλαμβάνουν ως επαγγελματίες, ούτε και την ένταση της εμπειρίας της εργασιακής παρενόχλησης. Ωστόσο, διαπιστώθηκε πως όσο εντονότερη είναι η εμπειρία εργασιακής παρενόχλησης, τόσο λιγότερο παρεμβατικοί είναι οι εκπαιδευτικοί σε συμβάντα σχολικού εκφοβισμού επί του παρόντος.Συμπεράσματα: Η εργασιακή παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο που πλήττει συστηματικά ένα σημαντικό ποσοστό των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα και κλιμακώνεται σε συνάρτηση με το αντίξοο σχολικό κλίμα και την αναποτελεσματική ηγεσία, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική υγεία, την παραγωγικότητα και την εργασιακή τους ικανοποίηση. Παρότι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί προβολής των παρελθοντικών βιωμάτων σχολικού εκφοβισμού στην τρέχουσα εργασιακή κατάσταση δεν είναι σαφείς, η μελέτη τους αναδεικνύει μία σύγχρονη ερευνητική οδό αποσαφήνισης του αιτιολογικού υποβάθρου της εργασιακής παρενόχλησης στα σχολεία.