Η επαγγελματική εξουθένωση στο χώρο της ψυχικής υγείας: συγκριτική αξιολόγηση της εξουθένωσης των επαγγελματιών υγείας σε διαφορετικού τύπου ψυχιατρικές δομές

Abstract

Professional burnout is a “psychological syndrome of emotional exhaustion, depersonalizationand reduced personal accomplishment that can occur among individuals who do “peoplework” of some kind” (Maslach & Jackson, 1986).The purpose of the study. The present study aims to:1. Estimate and compare the levels of burnout syndrome (and other correlated variables)among different occupations of mental health professionals, working in different psychiatricinstitutions, hospital inpatient psychiatric wards and outpatient community-based mentalhealth services.2. Compare the levels of burnout syndrome and other variables among professionals workingin hospital inpatient psychiatric and neurology wards.3. Detect personal factors (i.e. sociodemographic characteristics, satisfaction with severalaspects of the work environment, strategies for coping with stressful situations etc.) and workrelated variables (i.e. stressful working conditions and available job resources) whichcorrelate with burnout syndrome. Additionally, our intention is to identify factors whichmediate between independent variables and burnout dimensions, affecting the increase ordecrease of burnout scores.Sample and measures: The sample consisted of 365 health professionals working in public hospital psychiatric and neurology wards as well as in community-based mental healthservices, located in Athens. Some of the instruments used are: Maslach Burnout Inventory -M.B.I. (Maslach & Jackson, 1986); WHOQOL-BREF (WHOQOL Group, 1995, 1998),Minnesota Satisfaction Questionnaire (Weiss et al, 1967); Ways of Coping Checklist (Lazarus& Folkman, 1984); A checklist referring to sociodemographic characteristics and tocharacteristics of work environment etc.Statistical analysis: Collected data were analysed using SPSS, version 18.0. Some of thestatistical analyses computed are: Students’t-test; analysis of variance (ANOVA); Pearson orSpearman correlations coefficients (r); linear and hierarchical regression analyses etc.Results – conclusions: Mental health professionals working in outpatient community-basedmental health services experienced lower scores in burnout syndrome and less burden on thepersonal and work related research variables, in comparison to professionals working ininpatient psychiatric wards. Mental health nurses reported significantly higher levels ofburnout (in the majority of the syndrome factors) and an overall burden in the majority of theresearch variables, in comparison to other occupations. Furthermore, statistically significantcorrelations have been found between burnout factors and the personal and work related variables of the study. Specific coping strategies mediate and affect significantly the increaseor decrease of burnout scores. The results of this study could be fruitful for the design ofburnout preventive interventions and eventually for the achievement of the best possible levelof care provided to people who suffer from mental disorders.

Η επαγγελματική εξουθένωση θεωρείται ως «ένα σύνδρομο συναισθηματικής εξάντλησης,αποπροσωποποίησης και περιορισμένης προσωπικής εκπλήρωσης, που αναπτύσσεταικυρίως στους επαγγελματίες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε άλλους ανθρώπους»(Maslach & Jackson,1986).Σκοπός της μελέτης. Με την παρούσα μελέτη επιδιώκονται τα εξής:1. Η εκτίμηση και σύγκριση του επιπέδου εξουθένωσης (και άλλων συσχετιζόμενωνμεταβλητών) επαγγελματιών ψυχικής υγείας διαφόρων ειδικοτήτων, που εργάζονται σεδιαφορετικού τύπου ψυχιατρικές δομές, δηλαδή σε ενδονοσοκομειακά ψυχιατρικά τμήματα καισε εξωνοσοκομειακές – κοινοτικές δομές.2. Η σύγκριση του επιπέδου εξουθένωσης και άλλων μεταβλητών μεταξύ επαγγελματιώνυγείας, που απασχολούνται σε ενδονοσοκομειακά ψυχιατρικά και νευρολογικά τμήματα.3. Η διερεύνηση των υποκειμενικών παραγόντων (π.χ. κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά, ικανοποίηση από την εργασία, στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνωνκαταστάσεων κ.ά.) και περιβαλλοντικών - εργασιακών μεταβλητών (π.χ. στρεσογόνεςεργασιακές συνθήκες και διαθέσιμοι εργασιακοί πόροι) που συσχετίζονται με την ανάπτυξη τουσυνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιδιώκεται, επιπλέον, να ελεγχθεί εάν μεταξύτων ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με την επαγγελματική εξουθένωση, υπάρχουνμεταβλητές που διαμεσολαβούν και επιδρούν στη μεταβολή (μείωση ή αύξηση) των τιμών τουσυνδρόμου.Δείγμα και ερωτηματολόγια: Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 365 επαγγελματίες υγείαςδιαφορετικών ειδικοτήτων, εργαζομένων σε ενδονοσοκομειακά ψυχιατρικά και νευρολογικάτμήματα Δημοσίων Νοσοκομείων, καθώς επίσης σε ψυχιατρικές εξωνοσοκομειακές –κοινοτικές δομές, στην περιοχή της Αττικής. Ορισμένα από τα ερωτηματολόγια πουχρησιμοποιήθηκαν είναι: το Ερωτηματολόγιο Καταγραφής Επαγγελματικής Εξουθένωσης τηςMaslach (Maslach & Jackson,1986), το Ερωτηματολόγιο Ποιότητας Ζωής του Π.Ο.Υ. -WHOQOL-BREF - σύντομη μορφή (WHOQOL Group, 1995,1998), το ΕρωτηματολόγιοΙκανοποίησης της Minnesota (Weiss et al, 1967), η Κλίμακα Στρατηγικών ΑντιμετώπισηςΑγχογόνων Καταστάσεων (Lazarus & Folkman, 1984), Δελτίο κοινωνικοδημογραφικώνχαρακτηριστικών & χαρακτηριστικών των εργασιακών συνθηκών κ.ά.Στατιστική ανάλυση: Εφαρμόστηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS,18.0. Διεξήχθησαναναλύσεις όπως: Student’s t-test, o παραμετρικός έλεγχος ανάλυσης διασποράς (ANOVA), οσυντελεστής συσχέτισης του Pearson ή του Spearman (r), η γραμμική και ιεραρχική ανάλυσηπαλινδρόμησης κ.ά.Αποτελέσματα - συμπεράσματα: Οι επαγγελματίες των εξωνοσοκομειακών δομώνεμφάνισαν χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης και μικρότερη επιβάρυνση σεόλους τους συσχετιζόμενους υποκειμενικούς και εργασιακούς παράγοντες, συγκριτικά με τουςσυναδέλφους των ενδονοσοκομειακών ψυχιατρικών τμημάτων. Οι νοσηλευτές ψυχικής υγείαςεμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα εξουθένωσης στους περισσότερους παράγοντες τουσυνδρόμου και μεγαλύτερη επιβάρυνση στις περισσότερες μεταβλητές, συγκριτικά με τουςεπαγγελματίες των άλλων ειδικοτήτων. Επίσης, εντοπίστηκαν σημαντικές συσχετίσεις τηςεξουθένωσης με τις υποκειμενικές και εργασιακές μεταβλητές της μελέτης. Ορισμένεςστρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων διαμεσολαβούν και επιδρούν σημαντικάστη μεταβολή των τιμών του συνδρόμου. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης μπορούννα αξιοποιηθούν για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης και αντιμετώπισης τηςεξουθένωσης των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και, εν τέλει, για την εξασφάλιση τουκαλύτερου δυνατού επιπέδου παροχής υπηρεσιών στους ψυχικά πάσχοντες.