Η αναγνωστική ιστορία μιας πρώην χρήστριας εξαρτησιογόνων ουσιών: μελέτη περίπτωσης

Abstract

This thesis is a case study focusing on the reading practices of an adult ex-drug user during her entire life span. The theoretical part of the thesis consists of a review of literature that is relevant to the thematic axes of my research: reading (from the perspective of literary theory, psychoanalytic literary criticism, and sociology of reading), substance dependence and recovery in a therapeutic community. In terms of methodology, my research focuses on a single life narrative, analysed through both thematic and performative approaches. According to this thematic approach focusing primarily on the narrative content, the subject’s life story is divided into four periods: before the drug use, during drug dependence, during therapy in the community, and after the end of successful treatment. This categorisation seems to reflect changes in key issues related to the way of life of the subject under investigation, her practices, as well as her relations. In the performative approach, I am tracing the interactional, historical, and institutional context and the discourse within which the life narrative was constructed∙ I attempt to detect the attitude of the narrative subject in connection with the attitude of the research subject, a subject for whom change was central, marking the passage from death that drug dependency signifies to a “pure”, independent life. My research opposes the scholarly ethnocentrism based on the assumption of “correct meaning” which stems from the reading of the “expert”. Aligned with perspectives such as Bakhtin’s placement of meaning in the relationship between reader and text, and Bart’s belief that reading is writing and with reception theory, this case study aims to trace the reading routes of the subject, to explore in depth the complexity of her reading practices, the meanings the subject and her environment invest these practices with, the connection between meaning and context. Conversing critically with Bourdieu’s consideration of reading practice as habitus, my research questions the issue of change, for both the subject and her practices, in particular the meanings with which she invested them, using as analytical tools the works of Foucault and Butler. Μy research aims to contribute to the relevant academic discourse by making allusions to education as a liberating process, to reading as production, to the relation of structure, subject and agency, to social overdetermination. Highlighting the counterpoint between a subject’s life story and her reading practices, the flares, bends and breaks, I tried to bring to light aspects of a person’s struggle to become the subject in her own story, through the journey from substance withdrawal to recovery; also, to highlight how this personal story is interwoven with familial, local, and national histories, in ways that are catalytic but not absolute.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μελέτη περίπτωσης. Διερευνά τις αναγνωστικές πρακτικές μιας ενήλικης πρώην χρήστριας εξαρτησιογόνων ουσιών στη διάρκεια του βίου της. Στο θεωρητικό μέρος της εργασίας γίνεται μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τους θεματικούς της άξονες την ανάγνωση (από την οπτική της θεωρίας λογοτεχνίας, της ψυχαναλυτικής λογοτεχνικής κριτικής και της κοινωνιολογίας της ανάγνωσης), την εξάρτηση από τις ουσίες και την απεξάρτηση σε στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα. Μεθοδολογικά η έρευνα εστιάζει στην αφήγηση ζωής την οποία αναλύει σύμφωνα με τη θεματική και την επιτελεστική προσέγγιση, επιχειρώντας να ανιχνεύσει τις σημασίες που το ίδιο το υποκείμενο της έρευνας επενδύει στην αναγνωστική του διαδρομή. Στη θεματική προσέγγιση η αφήγηση ζωής τμήθηκε σε τέσσερα μέρη: πριν από την περίοδο της χρήσης, στην περίοδο της εξάρτησης από τις ουσίες, στη θεραπεία και μετά από το τέλος της θεραπείας. Η κατηγοριοποίηση αυτή φαίνεται να αντανακλά αλλαγές σε κεντρικά ζητήματα που αφορούν τη στάση ζωής της ερευνώμενης, τις πρακτικές της, τις σχέσεις της. Στην επιτελεστική προσέγγιση αναζητήθηκαν τα πλαίσια αλληλεπίδρασης, ιστορικά, θεσμικά και λόγου εντός των οποίων κατασκευάστηκε η αφήγηση ζωής∙ επιχείρησα να ανιχνεύσω τη στάση του αφηγηματικού υποκειμένου συνδέοντάς τη με την στάση ζωής του υποκειμένου της έρευνας, ενός υποκειμένου που η αλλαγή υπήρξε κεντρικός στόχος και σηματοδοτούσε το πέρασμα από τον θάνατο της εξάρτησης σε μια «καθαρή» ζωή. Η έρευνα τίθεται εναντίον του λόγιου εθνοκεντρισμού που στηρίζεται στην παραδοχή του «σωστού νοήματος» η οποία πηγάζει από την ανάγνωση του «ειδήμονα». Ακολουθώντας την οπτική του Μπαχτίν σύμφωνα με τον οποίο το νόημα βρίσκεται στη σχέση του αναγνώστη με το κείμενο, τον Μπαρτ που θεωρεί πως η ανάγνωση είναι γραφή, δηλαδή παραγωγή, τη θεωρία της πρόσληψης που προτάσσει πως ο αναγνώστης διαβάζοντας ανακατασκευάζει τον εαυτό του, η εργασία επιχειρεί να θέσει ζητήματα πέρα από τις αναγνωστικές έρευνες στατιστικού τύπου. Με τη μελέτη περίπτωσης η έρευνα προσπαθεί να ιχνογραφήσει τις αναγνωστικές διαδρομές του υποκειμένου, την πολυπλοκότητα των αναγνωστικών πρακτικών, τις σημασίες με τις οποίες τις επενδύει το ίδιο το υποκείμενο και το περιβάλλον του. Η έρευνα επιχειρεί να συνομιλήσει κριτικά με τη θεώρηση του Μπουρντιέ για την αναγνωστική πρακτική ως habitus∙ θέτει υπό ερώτηση το θέμα της αλλαγής τόσο του υποκειμένου όσο και των πρακτικών του, και των σημασιών με τις οποίες επενδύονται, χρησιμοποιώντας ως αναλυτικά εργαλεία τη σκέψη του Φουκώ και της Μπάτλερ. Η έρευνα προσπάθησε να τροφοδοτήσει τη συζήτηση για την εκπαίδευση ως απελευθερωτική διαδικασία, την ανάγνωση ως παραγωγή, τη σχέση της δομής με το υποκείμενο και την εμπρόθετη δράση, τον κοινωνικό επικαθορισμό, τη συνομιλία της ιστορίας ζωής ενός υποκειμένου με τις αναγνωστικές του πρακτικές, τις εξάρσεις, τις καμπές και τις παύσεις, μέσα από τη διαδικασία απεξάρτησης από τις ουσίες σε θεραπευτικό πρόγραμμα, τη σχέση της ατομικής ιστορίας με την οικογενειακή ιστορία και την ιστορία του τόπου.