Οι απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για τις ψυχολογικές επιδράσεις του θεάματος υπό το πρίσμα των σύγχρονων ψυχολογικών θεωριών

Abstract

The purpose of this dissertation is firstly to examine the psychological effects of spectacle, as discussed and illustrated in the works of two leading Greek philosophers of antiquity, Plato and Aristotle. This presentation is of particular interest because of the contrasting views expressed by both thinkers concerning the beneficial or harmful impact that the spectacle -in this case the theatre- had on the audience of that time and therefore they have been concerned with the purpose of its integration in the social institutions of a well-governed state. Several dimensions of this dispute will be examined, the questions, arguments, and conditions of acceptance of the theatre in society. Particular reference is made in this context to the concept of catharsis which is central in the relevant theory of Aristotle.Further, in the second part of this work, which is of equal importance, follows the examination of the similar –mutatis mutandis- question, which is raised in modern times in the field of psychology by theoretical scientists and researchers; thereby it is evident that the term 'spectacle' includes forms other than theater such as cinema and television. By the examination of these ideas basic similarities between antiquity and modern times have been found, so the related views are comparatively presented and the points are identified where the arguments of the two corresponding sides are identical. The concept of catharsis is an important link between the ancient and the modern approach of the subject and it is thoroughly examined. In addition, the examination of the essence and function of legend is a prerequisite for this research given that myth is the “raw material” and the quintessence of the spectacle of all time. Finally, a comparative assessment of the two presented fundamental theoretical views is undertaken, and conclusions are drawn as to the rightness and validity of each of them.

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι κατά πρώτον η διερεύνηση της ψυχολογικής επίδρασης του θεάματος, όπως αυτή συζητείται και απεικονίζεται στα έργα των δύο κορυφαίων Ελλήνων φιλοσόφων της αρχαιότητας, του Πλάτωνα και του Aριστοτέλη. H απεικόνιση αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της αντίθετης άποψης που εκφράζουν οι δύο στοχαστές ως προς την ωφελιμότητα της επίδρασης του θεάματος –στην προκειμένη περίπτωση του θεάτρου– στο κοινό της εποχής τους και κατά συνέπεια ως προς το δέον ή μη της ένταξής του στους κοινωνικούς θεσμούς μιας ευνομούμενης πολιτείας. Θα εξεταστούν οι παράμετροι αυτής της διαφωνίας, οι προβληματισμοί, τα επιχειρήματα, καθώς και οι όροι υπό τους οποίους γίνεται –όποτε γίνεται– δεκτό το θέατρο στην κοινωνία. Iδιαίτερη αναφορά γίνεται στο πλαίσιο αυτό στην έννοια της κάθαρσης, καθώς αυτή κατέχει κεντρική θέση στη σχετική θεωρία του Aριστοτέλη.Eν συνεχεία, δεύτερο αλλά εξίσου ουσιώδες μέρος της εργασίας είναι εκείνο που εξετάζει τον αντίστοιχο –τηρουμένων των αναλογιών– προβληματισμό, ο οποίος εκφράζεται τα νεότερα χρόνια στα πλαίσια της επιστήμης της ψυχολογίας από θεωρητικούς επιστήμονες και ερευνητές. Bέβαια ο όρος ‘θέαμα’ σήμερα, όπως είναι φανερό, περιλαμβάνει και άλλες πέραν του θεάτρου μορφές, όπως είναι ο κινηματογράφος και η τηλεόραση. Eπειδή κατά τη διερεύνηση των απόψεων αυτών διαπιστώνεται παρόμοια κατ’ ουσίαν διαφωνία με εκείνη που εκφράστηκε στην αρχαιότητα, επιδιώκεται η συγκριτική παρουσίασή τους και ο εντοπισμός των σημείων όπου τα επιχειρήματα των δύο κατ’ αντιστοιχία πλευρών ταυτίζονται. H έννοια της κάθαρσης αποτελεί έναν σημαντικό συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαία και στη σύγχρονη προσέγγιση του ζητήματος και εξετάζεται διεξοδικά.Eπιπλέον, αναγκαία προϋπόθεση για την αναζήτηση αυτή θεωρείται η διερεύνηση της ουσίας και της λειτουργίας του μύθου, ο οποίος αποτελεί την πρώτη ύλη και την πεμπτουσία του θεάματος όλων των εποχών. Tέλος, επιχειρείται η συγκριτική αποτίμηση των δύο θεμελιωδών θεωρητικών και ερευνητικών θέσεων, οι οποίες έχουν παρουσιαστεί, και η εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς την ορθότητα και τους όρους εγκυρότητας καθεμιάς.