Η συμβολή της ανάγνωσης μυθιστορημάτων στη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας των εφήβων

Abstract

The present doctoral thesis, following readers' response theory and the view that discourse constructs subjectivities, examines the role of reading fiction in the construction of adolescents' subjectivities by studying their response to the novels they choose to read. In order to collect the research data, six book clubs were set up in the public libraries of Thessaloniki. The book clubs allowed the observation and recording of the readers' response without limiting or obstructing them. The research method followed is that of ethnography as it consists of my own participant observation in the book clubs for a long period of time. The research lasted for three years, during which the readers met every two weeks for almost an hour. Their meetings were recorded and so data was collected regarding: a) the way they choose books, b) the role of their fellow readers in the construction of meaning and in their development as readers, and c) the ways they interact with a fictional text in order to make sense of it. The research showed that adolescents choose books the same way as adults do. They usually, however, select titles that have been mentioned by their teacher or by someone else in the school. The most important finding, though, is that the selection of a book is not a conscious act, but by asking them to talk about it in the book club, they were forced to think about it and become more conscious of themselves as readers. Their participation in the book clubs helped them also to become more efficient readers. During the first meetings, the readers did not know how to talk about books, they mainly responded to my questions and there was no interaction between them. In the meetings that took place in the final year, however, the readers could maintain a discussion without me intervening, they were asking real questions to each other, they explored in depth the issues that the text brought up and together they constructed the meaning of the text. In relation to their response to the texts, it was found that adolescents use their previous knowledge and experience in order to make sense of what they read. This interaction does not only construct the text, but it also constructs the reader since it lets her discover things about herself and the world, by making connections with her life or by identifying with the fictional characters and the narrative voices.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή, στηριζόμενη θεωρητικά στην αναγνωστική ανταπόκριση και στην άποψη ότι το υποκείμενο κατασκευάζεται μέσω του λόγου, επιδιώκει τη διερεύνηση του ρόλου της ανάγνωσης μυθιστορημάτων στη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας των εφήβων. Κύριος σκοπός, επομένως, της έρευνας είναι η μελέτη της ανταπόκρισης των νέων αναγνωστών στα μυθιστορήματα που διαβάζουν. Για το λόγο αυτό οργανώθηκαν ομάδες ανάγνωσης εφήβων σε έξι βιβλιοθήκες του Δήμου Θεσσαλονίκης, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα παρακολούθησης και καταγραφής της ανταπόκρισης των αναγνωστών χωρίς να περιορίζουν ή να προκαταβάλλουν την παραγωγή λόγου. Πρόκειται για μια έρευνα που κινείται στο χώρο της εθνογραφίας, καθώς στηρίζεται στη δική μου προσωπική συμμετοχή και παρατήρηση των συζητήσεων των νέων αναγνωστών για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Πιο συγκεκριμένα, οι ομάδες ανάγνωσης λειτούργησαν για τρία περίπου χρόνια, στη διάρκεια των οποίων συναντιόμασταν με τους αναγνώστες μια φορά κάθε δυο εβδομάδες, για μία ή μιάμιση ώρα. Μπόρεσα, έτσι, να συλλέξω δεδομένα που αφορούσαν το πώς επιλέγουν βιβλία οι νέοι αναγνώστες, το ρόλο του πλαισίου και των συνομιλητών τους στην κατασκευή του νοήματος και τελικά στην εξέλιξη τους ως αναγνώστες και τέλος, τους τρόπους με τους οποίους αλληλεπιδρούν με τα μυθιστορηματικά κείμενα για να τα νοηματοδοτήσουν. Ως προς την επιλογή των βιβλίων, διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι επιλέγουν βιβλία όπως οι ενήλικοι αναγνώστες, με πιο σημαντικό παράγοντα επιρροής το σχολείο, ιδιαίτερα όταν προτείνει βιβλία με έμμεσο τρόπο, στη συνέχεια το εξώφυλλο, τον τίτλο και το κείμενο στο οπισθόφυλλο. Διαπιστώθηκε, ωστόσο, ότι η διαδικασία επιλογής δεν ήταν για τους περισσότερους μια συνειδητή διαδικασία. Ζητώντας τους, λοιπόν, να μιλήσουν στην ομάδα για τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν ένα βιβλίο, τους δόθηκε η δυνατότητα ουσιαστικά να αποκτήσουν συνείδηση του εαυτού τους ως αναγνώστη. Η συνύπαρξη των αναγνωστών στις ομάδες τους βοήθησε να εξελιχθούν όσον αφορά το κομμάτι της ανάγνωσης. Από τις συζητήσεις με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων που κυριαρχούσε στις πρώτες συναντήσεις πέρασαν σε πιο πραγματικές συνομιλίες στις οποίες διατύπωναν αυθεντικά ερωτήματα, διερευνούσαν συλλογικά τα θέματα που προέκυπταν και συνοικοδομούσαν το νόημα του κειμένου. Σημαντικό ρόλο σ' αυτήν την εξέλιξη έπαιξαν: η καλή επιλογή βιβλίου, η διάρκεια λειτουργίας της ομάδας και οι συνομιλητές τους, όσο πιο έμπειρος ήταν ένας αναγνώστης τόσο πιο πολύ 'βοηθούσε' τους συνομιλητές του να εστιάσουν και να εμβαθύνουν στο βιβλίο. Στο θέμα της ανταπόκρισης, διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι αναγνώστες για να κατανοήσουν ένα κείμενο χρησιμοποιούν τις προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες τους. Η αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη δεν διαμορφώνει όμως μόνο το κείμενο αλλά και τον ίδιο τον αναγνώστη, αφού του επιτρέπει να ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του και τον κόσμο είτε κάνοντας συσχετισμούς με τη ζωή του, είτε ταυτιζόμενος με τους ήρωες, τις αφηγηματικές φωνές του μυθιστορήματος.