Τα κεντήματα του μουσείου Ζυγομαλά: μια εικαστική παρέμβαση

Abstract

The subject of the present study is the Zygomala Museum, situated in Avlona, Attica, Greece. The most interesting possession of the museum is a collection of embroideries the designs of which prevailed in local folk-art during the first decades of the 20th century. Loukia Zygomala tried to collect, preserve and revive the embroidery traditions of the Attica and Boeotia country folk, by adapting them to modern decorative practices, with only minor pattern and colour adjustments. In this sense, the Zygomala collection consists of relatively recent exhibits. She tried to breathe life into folk patterns at a time when the interest in them was beginning to wane. Within this in mind, the collector kept establishing (until approximately 1923) embroidery schools in some Attika villages.These schools represented a kind of joint venture employing some 1500 women, who were able to earn money from the sale of their handy-work. In 1925 the collection was honoured with two gold awards at the 13th International Expo of Paris, (Grand Prix). In 1936 the schools and the store where their items were being sold closed and whatever handicraft material remained was collected by Loukia Zygomala. It was then exhibited in 1937 at a small museum. In addition to its 365 embroidery items, this museum also exhibits some 150 personal belongings of the collector. They include archival material, copies of her correspondence with political leaders at the time, public documents, plus numerous letters, family photographical material and the family library collection of 473 publications. It eventually became obvious that all this material had to be re-evaluated, re-catalogued and re-organised. In the present study the preserved 365 pieces of embroidery are presented in groups around a predominating motif -- whenever this was possible. Presentation of each group begins with the oldest sample of its type. It serves like a «pattern» for latter works. The original motif is usually followed in the study by the so called «patent» -- namely the embroidered sample that was submitted for copyright consolidation at the Ministry for National Finance. In the course of putting the present study together, it became apparent that the high quality pieces collected at the Zygomala Museum make it the most significant collection of Greek embroidery from the early 20th century. At the same time, the collected handicrafts are of exceptional folklore and national value. They are closely associated with the life of the Greek people, they reveal how a section of modern Greek society was organised and they show how part of their economy worked. Finally, the collection expresses an attempt to preserve national cultural features for the benefit of future generations.

Αρχικός στόχος της μελέτης αυτής ήταν η παρουσίαση του Μουσείου Ζυγομαλά. Το Μουσείο Ζυγομαλά είναι ένα σχετικά μικρό μουσείο, που βρίσκεται στον Αυλώνα Αττικής. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του μουσείου είναι η συλλογή κεντημάτων λαϊκής τέχνης, που διατηρεί ζωντανή την μνήμη ενός εθνικού κινήματος που σφράγισε την πνευματική ζωή του τόπου κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η Λουκία Ζυγομαλά, στρατεύεται για την αναγέννηση και διάδοση της κεντητικής παράδοσης των χωρικών της Αττικής και Βοιωτίας, με εφαρμογές σε σύγχρονες διακοσμητικές επινοήσεις, βασισμένες σε γυναικεία αυθε¬ντικά πρότυπα, με κάποιες παραλλαγές στο σχέδιο ή στο χρώμα. Πρόκειται για μια παραγωγή σχετικά πρόσφατη, ένα είδος «αναβίωσης» μορφών της λαϊκής τέχνης, προϊόν μιας προσπάθειας διάσωσης ή συνέχισης παραδοσιακών τρόπων, την εποχή που η λαϊκή τέχνη είχε αρχίσει να σβήνει. Αυτή η δραστηριότητα οδήγησε βαθμιαία στη δημιουργία σχολών κεντητικής σε χωριά της Αττικής. Οι σχολές αυτές, ένα είδος κοινοπραξίας, απασχολούσαν περίπου 1500 εργάτριες που δούλευαν συνήθως στον χώρο του σπιτιού τους και τα προϊόντα τους διακινούνταν μέσω ενός πρατηρίου στην Αθήνα, ενώ τα έσοδα μοιράζονταν σ’αυτές. Το 1925 η συλ¬λογή διακρίθηκε στη 13η Διεθνή Έκ¬θεση του Παρισιού με δύο χρυσά βρα¬βεία, (Grand Prix). Το 1936 οι σχολές και το πρατήριο έκλεισαν και ό,τι απέμεινε από το χειροτεχνικό υλικό, η Λουκία το συγκέντρωσε και το εξέθεσε το 1937 στο μικρό μουσείο. Το μουσείο εκτός των 365 κεντημάτων, συμπεριλαμβάνει επίσης 150 προσωπικά αντικείμενα της Λουκίας Ζυγομαλά, αρχειακό υλικό με αντίγραφα επιστολών πολιτικής αλληλογραφίας, δημόσια έγγραφα και πολυάριθμες επιστολές, οικογενειακό φωτογραφικό υλικό καθώς και την οικογενειακή βιβλιοθήκη με 473 έντυπα. Ήταν εμφανής η ανάγκη να δημιουργηθεί ένας νέος εμπεριστατωμένος κατάλογος όλου αυτού του υλικού. Σε αυτήν την μελέτη παρουσιάζονται 365 κεντήματα κατά ενότητες (ομάδες) με βάση το κυρίαρχο μοτίβο τους, όπου αυτό ήταν δυνατό. Η παρουσίαση των ομάδων, ξεκινάει με το παλιότερο κέ¬ντημα, δηλαδή το «πρότυπο» των νεότερων έργων, το οποίο συνήθως είναι κομμάτι της πρώτης συλλογής της Λουκίας Ζυγομαλά. Ακολουθεί το «δίπλωμα ευρεσιτεχνίας», δηλαδή το σχέδιο και το κεντημένο δείγμα που υποβλήθηκαν για κατοχύρωση στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Στην πορεία της μελέτης έγινε φανερό ότι: Τα υψηλής ποιότητας κεντήματα του Μ.Ζ. είναι μάλλον το σημαντικότερο σωζόμενο σύνολο έργων ελληνικής κεντητικής των αρχών του 20ου αι. Τα έργα αυτά έχουν ένα ιδιαίτερο λαογραφικό και εθνικό ενδιαφέρον, ως έργα χειροτεχνίας που συνδέο¬νται στενά με τη ζωή του ελληνικού λαού, φανερώνουν τον τρόπο οργάνωσης μιας μερίδας της νεοελληνικής κοινωνίας και οικονομίας και εκφράζουν μια προσπάθεια διατήρησης των εθνικών χαρακτηριστι¬κών.