Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου Νεγάδων στην Ήπειρο (1795) και το έργο των Καπεσοβιτών ζωγράφων Ιωάννου και Αναστασίου Αναγνώστη

Abstract

The 18th century in Epirus is characterized for its large and varied artistic production. The religious painting turned in the Western art and mainly to artistic style of baroque by adopting new artistic practices. Especially the self-governing privileges and economic prosperity of Zagori was the ideal environment for developing interesting mural paintings. In the work of Ioannis and Anastasios and mainly in St. George of Negades -murals of their mature phase- condenses the art of Kapesovites painters and also the art of the end of the 18th century, a turning point for post byzantine religious painting. The first chapter presents: a) the historical and land-planning introduction, b) the temple: architecture, inscriptions, pictorial program, iconography and style study of the murals. The second chapter examines the family of artists. The second part of this chapter is devoted to general observations, to the estimation of painters’ art and to the comparison with the murals of the other groups of painters of the 18th century in Epirus. The second volume includes an expansion perspective of the church and the images (429). The iconographic analysis identifies the patterns, the preferences, the features of the two painters. The comparison with contemporary works is done at four levels, with a) other wall paintings of the same artists b) wall paintings that have worked together with other family members, c) murals of other painters from Kapesovo d) other contemporary groups, Katsanoi, Chionadites painters etc. The detailed research of the iconography shows that the painters Ioannis and Anastasios are very eclectic to the iconographic choices. They count on tradition knowing that the entity of the maintenance gives glory to their art. Realizing however the pulse of their era enriching the iconography with elements from contemporary engravings. The relations of the donors with Western civilization and the spiritual and theological pursuits of the 18th century in Southeastern Europe reflect in the eclectic selection of patterns and themes. We observe common iconographic programs, identical theological concepts and similar iconography in the projects of our painters and these of the other family members. The impression given is that there is a person who gives unity and impetus to the murals: this is Ioannis, a proficient painter and head of the workshop. The Kapesovo artists know and carry in their works the new style, which is representative of the dominant merchants’-donors’ class that aspires to the modern lifestyle of the upper classes in the Ottoman and European societies. Last great representatives of a major artistic production become participants of the new style and of the intellectual and religious fermentations of the 18th century: a transitional period with ideological and social changes that eventually will lead the religious art in a break with tradition.

Ο 18ος αιώνας στη Ήπειρο διακρίνεται για την μεγάλη και ετερόκλητη καλλιτεχνική παραγωγή. Η θρησκευτική ζωγραφική στρέφεται στα ανανεωτικά κινήματα της δυτικοευρωπαϊκής τέχνης και κυρίως στην τέχνη του μπαρόκ, υιοθετώντας νέες εικαστικές πρακτικές. Το Ζαγόρι ειδικότερα λόγω των αυτοδιοικητικών προνομίων και της οικονομικής ευμάρειας έγινε το ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη ενδιαφέρουσας εντοίχιας ζωγραφικής, εκφραστές της οποίας είναι οι Καπεσοβίτες. Στα έργα του Ιωάννη και του Αναστασίου και κυρίως στον Άγιο Γεώργιο Νεγάδων, έργο της ώριμης φάσης τους, συμπυκνώνεται η τέχνη των Καπεσοβιτών, καθώς και του τέλους του 18ου αιώνα, εποχής - μεταίχμιο για την θρησκευτική ζωγραφική. Στο πρώτο κεφάλαιο μελετάται: το ιστορικό και χωροταξικό πλαίσιο (εισαγωγή), ο ναός -αρχιτεκτονική, επιγραφές, εικονογραφικό πρόγραμμα, εικονογραφία και τεχνοτροπία των παραστάσεων. Ενώ στο δεύτερο παρουσιάζεται η οικογένεια των ζωγράφων και αποτιμάται συνολικά η τέχνη τους στο σύνολο των έργων του 18ου αιώνα στην Ήπειρο. Στον δεύτερο τόμο περιλαμβάνονται το προοπτικό ανάπτυγμα του ναού και οι εικόνες (429). Στην εικονογραφική ανάλυση καταδεικνύονται τα πρότυπα, οι προτιμήσεις, οι ιδιαιτερότητες των δύο ζωγράφων. Η σύγκριση με σύγχρονα έργα γίνεται σε τέσσερα επίπεδα, με α) τα άλλα έργα των ίδιων ζωγράφων β) τα έργα που εργάστηκαν μαζί με άλλα μέλη της οικογένειας τους, γ) τα έργα των άλλων Καπεσοβιτών ζωγράφων δ) τα άλλα σύγχρονα ρεύματα, τους Κατσάνους, Χιονιαδιτες ζωγράφους κλπ. Από την αναλυτική έρευνα της εικονογραφίας προκύπτει ότι οι ζωγράφοι Ιωάννης και Αναστάσιος είναι εξαιρετικά εκλεκτικοί, ως προς τις εικονογραφικές τους επιλογές. Στηρίζονται συνειδητά στις σταθερές αξίες της παράδοσης γνωρίζοντας ότι με την συντήρηση δίνουν οντότητα και μεγαλοπρέπεια στην τέχνη τους. Αντιλαμβανόμενοι όμως τον παλμό και τις επιταγές της εποχής εμπλουτίζουν την εικονογραφία με στοιχεία από τα σύγχρονα χαρακτικά. Στην εκλεκτική αυτή επιλογή προτύπων και θεμάτων αντανακλώνται οι σχέσεις των κτητόρων με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, και οι πνευματικές, θεολογικές, και κοινωνικές αναζητήσεις του 18ου αιώνα. Στα έργα που εργάστηκαν οι ζωγράφοι μας με άλλα μέλη της οικογένειας παρατηρούμε κοινά εικονογραφικά προγράμματα, ταυτόσημες θεολογικές αντιλήψεις, παρόμοια εικονογραφία. Τα ενδεχόμενα στην κατανομή εργασίας είναι πολλά και απρόβλεπτα και δεν είναι εύκολη η διάκριση των δύο ζωγράφων στο ναούς που έχουν εργαστεί. Η εντύπωση που δίνεται είναι ότι υπάρχει ένα πρόσωπο που δίνει ενότητα και πνοή στο έργο: αυτός είναι ο Ιωάννης, ο ικανότερος ζωγράφος και επικεφαλής του συνεργείου. Οι Καπεσοβίτες ζωγράφοι γνωρίζουν και μεταφέρουν στα έργα τους την καινούρια αισθητική, αντιπροσωπευτική της ιθύνουσας τάξης των εμπόρων - δωρητών, οι οποίοι υιοθετούν τους νεωτερισμούς των αντίστοιχων στρωμάτων της οθωμανικής και ευρωπαϊκής κοινωνίας. Τελευταίοι μεγάλοι εκπρόσωποι μιας σημαντικής καλλιτεχνικής παραγωγής, γίνονται κοινωνοί των αισθητικών τάσεων αλλά και των πνευματικών και θρησκευτικών ζυμώσεων του τέλους του 18ου αιώνα. Μιας εποχής μεταβατικής με ιδεολογικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που τελικά στην αλλαγή του αιώνα θα οδηγήσουν την θρησκευτική τέχνη στην ρήξη με την παράδοση.