Η ιστορία των στρατιωτικών νοσοκομείων στη νεότερη Ελλάδα

Abstract

Since the early days of the revolution of independence in 1821 against Turkish rule, multiple casualties characterized the first coordinated combats of the Greek irregular troops rendering imperative the reorganization of health care, focusing on the efficient treatment of massive casualties. Besides, the epidemic diseases scourging Greece at the time, while Greek male citizens were expected to be in excellent health ready for combat at all times. These military needs were what gave way to the creation of the first organized structure of health services, concentrating on the creation of small nursing establishments and bigger hospitals. Together with the organization of the first Greek Army, the first imperfectly formed Health Service was created. In 1823 the first Military Hospital of Nafplion was established which also catered to the public. However, the first strictly military hospital of Greece was founded in 1836 in Athens. This hospital constituted as a landmark in the history of military medicine and general medical science as a whole; furthermore, notable was its educational role as an operational division of the medical school of Athens university, establishing the first nurse training school as well as the training of resident medical doctors in the specialties of surgery and internal medicine. In the years following the revolution of 1821, the much suffered Greek nation lived many military conflicts. Two Balkan Wars (1912-1913), two World Wars (1917-1918, 1940-1941), the Greco-Turkish War in 1897, the war in Asia Minor in 1919-1922, and two civil wars (1823-1825, 1946-1949). These wars added more experience to the Greek Health Force bearing advanced knowledge in medical traumatology in Greece. Many new Military Hospitals were founded due to the increase of medical needs for an army growing in size. Due to these wars the number of the Mobile Military Hospitals, Temporary Station Military Hospitals and Evacuation Military Hospitals evolved according to military needs, changes in the geographical map, fronts and battlefields in general. Fixed Military Hospitals were founded in the larger populated cities of Greece, such as Thessaloniki, Larisa, Drama and Alexandroupoli. In particular, the Base Military Hospitals of Athens and Thessaloniki opened a path-way to the contemporary medical history of modern Greece; adapting new medical methods and new technologies. In these hospitals famous and distinguished army medical officers worked. Many of them were or became, later on, university professors, whilst providing their services to these hospitals they contributed to the foundation and evolution of military medicine and medical science in general. In the provincial cities smaller fixed Military Hospitals were also built or set up in renovated and refurbished public buildings, which in cooperation with the bigger ones of the country, organized preventive medicine programs helping eradicate epidemic diseases thus establishing the practice of medicine and preventive medicine in the provinces. Thessaloniki became the most important Nursing Military Centre during the Balkan Wars, the First and Second World War. Similarly, the Military Hospitals of Ioannina became important during the Greco-Italian war. These hospitals had an important role not only for their crucial location in the respective cities but for the number of casualties they were called to relieve but also for the incomparable strength of the personnel and the quality of the medical-nursing service they provided, which was under contrary financial conditions without all the necessary surgical instruments, laboratory equipment and medicinal supplies. In all these efforts essential was the contribution of the health personnel of the Greek Red Cross and other non-profit organizations, associations and societies. The fact that until today there are still nine military hospitals in operation in the Greek territory (the 401 General Military Hospital of Athens, the 417 Veteran Army Hospital – NIMTS in Athens, the 414 Military Hospital for Special Diseases in Penteli, the 424 General Military Training Hospital in Thessaloniki, the 404 General Military Hospital of Larisa, the 411 General Military Hospital in Tripoli, the 412 General Military Hospital in Xanthi, the 492 General Army Hospital in Alexandroupoli and the 496 General Military Hospital of Didymoteicho) reflects the need of keeping them in operation, according to modern military and medical demands and international development.

Με την έναρξη της επανάστασης του 1821 οι πολλαπλές απώλειες υγείας που χαρακτήρισαν τις πρώτες συντονισμένες μάχες των ελληνικών ατάκτων στρατιωτικών δυνάμεων, κατέστησαν επιτακτικό τον επαναπροσδιορισμό της υγειονομικής περίθαλψης με σκοπό την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση μαζικών απωλειών υγείας. Εξάλλου, οι επιδημίες που μάστιζαν την εποχή εκείνη το ελληνικό κράτος είχαν γενικότερο αντίκτυπο στην στρατιωτική δύναμη της χώρας, αφού οι περισσότεροι Έλληνες έπρεπε να είναι αξιόμαχοι και ετοιμοπόλεμοι. Αυτές οι στρατιωτικές ανάγκες ήταν που έδωσαν ώθηση στην δημιουργία των πρώτων οργανωμένων δομών συγκέντρωσης υγειονομικών υπηρεσιών, τη δημιουργία δηλαδή μικρών νοσηλευτικών θεραπευτηρίων ή και μεγαλύτερων νοσοκομειακών μονάδων. Με την οργάνωση του πρώτου Ελληνικού Στρατού δημιουργείται και η πρώτη υποτυπώδης Υγειονομική Υπηρεσία για να ακολουθήσει η ίδρυση το 1823 του Πρώτου Στρατιωτικού Νοσοκομείου Ναυπλίου, το οποίο δεν λειτουργούσε εξολοκλήρου για τις ανάγκες του στρατεύματος. Στη συνέχεια, το 1836, ιδρύθηκε το Πρώτο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών, το οποίο ήταν το πρώτο αμιγώς στρατιωτικό νοσοκομείο της Ελλάδας, αποτέλεσε σταθμό στην στρατιωτική αλλά και γενικότερα στην ιατρική της νεότερης Ελλάδας προσφέροντας πολλαπλό υγειονομικό και επιστημονικό έργο. Επιπλέον, αξιοσημείωτος ήταν και ο εκπαιδευτικός ρόλος που διαδραμάτισε ως οργανικό κομμάτι της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκπαιδεύοντας νοσοκόμους-νοσηλευτές στο πρώτο στην παγκόσμια ιστορία Σχολείο Νοσοκόμων, αλλά και νέους στρατιωτικούς ιατρούς στις ειδικότητες της χειρουργικής και εσωτερικής παθολογίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν την επανάσταση του 1821, το πολύπαθο ελληνικό έθνος γνώρισε πολλές πολεμικές συρράξεις. Δύο βαλκανικούς πολέμους (1912-1913), δύο παγκόσμιους πολέμους (1917-1918, 1940-1941), τον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, την εκστρατεία και καταστροφή στη Μικρά Ασία 1919-1922, και δύο εμφυλίους πολέμους (1823-1825 και 1946-1949). Οι πόλεμοι αυτοί προσέδωσαν εμπειρία στο ελληνικό υγειονομικό σώμα και την ιατρική τραυματολογία στην Ελλάδα. Επιπλέον, οδήγησαν σε δημιουργία πολλών καινούργιων στρατιωτικών νοσοκομείων λόγω της αύξησης των γεωγραφικών ορίων της χώρας και της αύξησης των υγειονομικών αναγκών σε ένα βαθμιαία αυξανόμενο, αριθμητικά, στράτευμα. Ο αριθμός των πρόσκαιρων-προσωρινών στρατιωτικών νοσοκομείων, των στρατιωτικών νοσοκομείων εκστρατείας και διακομιδών στους πολέμους αυτούς αναδιαμορφώνονταν παράλληλα με τις αλλαγές του γεωγραφικού χάρτη και σύμφωνα με τις πολεμικές ανάγκες, τα μέτωπα και γενικότερα το θέατρο επιχειρήσεων. Μόνιμα στρατιωτικά νοσοκομεία δημιουργήθηκαν στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας όπως η Θεσσαλονίκη, η Λάρισα, η Δράμα και η Αλεξανδρούπολη. Ιδιαίτερα τα στρατιωτικά νοσοκομεία των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, άνοιξαν το δρόμο στη σύγχρονη ιατρική ιστορία της νεότερης Ελλάδας με την εφαρμογή νέων ιατρικών μεθόδων και τη χρήση νέων τεχνολογιών. Σε αυτά εργάστηκαν διάσημοι και διακεκριμένοι στρατιωτικοί ιατροί αρκετοί από τους οποίους μάλιστα αναγορεύτηκαν καθηγητές του πανεπιστημίου χωρίς να σταματήσουν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε αυτά, συμβάλλοντας καθοριστικά στη θεμελίωση και εξέλιξη της στρατιωτικής ιατρικής και γενικότερα της ιατρικής στη χώρα μας. Μικρότερα στρατιωτικά νοσοκομεία δημιουργήθηκαν σε μικρότερες επαρχιακές πόλεις όπου σε συνεργασία με τα μεγαλύτερα στρατιωτικά νοσοκομεία της χώρας έδωσαν ώθηση στην ιατρική πράξη της επαρχίας και βοήθησαν στην εκρίζωση επιδημικών ασθενειών με την εφαρμογή οργανωμένων προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής. Ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορία και μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης διαδραμάτισαν τα στρατιωτικά νοσοκομεία της πόλης αυτής. Η κομβική θέση της σε συνάρτηση με τις εδαφικές διεκδικήσεις των βαλκανικών χωρών, με στόχο την επέκταση των συνόρων τους προς τη θάλασσα, κατέστησαν τη Θεσσαλονίκη το βασικότερο νοσηλευτικό κέντρο κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Πρώτο και το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ομοίως, και τα Στρατιωτικά Νοσοκομεία Ιωαννίνων, κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, απετέλεσαν σταθμούς στην νεότερη ελληνική ιστορία όχι μόνο για τον όγκο των περιστατικών που κλήθηκαν να περιθάλψουν και να νοσηλεύσουν αλλά και για το απαράμιλλο σθένος και την ποιότητα των ιατρονοσηλευτικών υπηρεσιών που παρείχαν, κάτω από αντίξοες οικονομικά συνθήκες και χωρίς απαραίτητα όλο τον αναγκαίο εξοπλισμό, φάρμακα και εφόδια. Σε όλες τις προσπάθειες αυτές ουσιαστική ήταν η δράση του υγειονομικού προσωπικού του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και άλλων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, σωματείων και συλλόγων. Η διατήρηση μέχρι και σήμερα σε λειτουργία εννιά στρατιωτικών νοσοκομείων σε όλη την Ελληνική Επικράτεια (του 401 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αθηνών, του 417 Νοσηλευτικού Ιδρύματος του Μετοχικού Ταμείου Στρατού στην Αθήνα, του 414 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Ειδικών Νοσημάτων στην Πεντέλη, του 424 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Εκπαιδεύσεως στη Θεσσαλονίκη, του 404 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Λάρισας, του 411 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Τριπόλεως, του 412 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Ξάνθης, του 492 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης και του 496 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Διδυμοτείχου) αντικατοπτρίζει την ανάγκη συνέχισης της πολιτικής διατήρησής τους, σύμφωνα με τις σύγχρονες στρατιωτικές και ιατρικές απαιτήσεις καθώς και τις διεθνείς εξελίξεις.