Διαχρονική μελέτη των στάσεων προς τη φυσική δραστηριότητα και συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία, μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The present study is a longitudinal study of the following behaviors: exercise, healthy diet (consumption of fruit), smoking, use of drugs and involvement in actions of violence in sports grounds, with the utilization of the planned behavior theory. The sample consisted of 882 students, 329 males and 553 females, from urban and semi urban areas of Greece and was distributed in three school grades: elementary school (187 students), high school (398 students) and senior high school (297 students). The following were examined in a one year period: a) the change of psycho-social factors: attitudes, perceived control of behavior and intentions for behavior, as well as the frequency of behaviors, b) the effect of sex and educational grade in the variation of variables of the theory and frequency of behavior, c) the cross-correlation of variables and behaviors between the phases of conduct of study and d) the ability the theory’s variables and behavior to predict the correspondent behaviors of the phase to follow. The same questionnaires were distributed to the same students in the three time phases each being six months apart from one another, in order to measure the actual size of attitudes, intentions, and perceived control of behavior, as well as the frequency of behavior for exercise, eating fruit, smoking, use of drugs and participation in acts of violence in sports grounds. In examining the differences in variables between the phases, the ANOVA Repeated Measures was used, having independent factors that of grade of education and the sex of students. The control of cross-correlation between variables was carried out by correlation analysis (Pearson Bivariate Correlation). Finally, in order to examine the prediction of intentions hierarchical analysis was used. The results showed that gradually students of senior high school reduced both their intention for exercise and perceived control to the exercise, as well as the frequency of exercise. Consumption of fruits increased gradually from phase to phase for the total sample of students, independently of grade and sex. The senior high school students increased the intention and their perceived control for smoking progressively, and the frequency of smoking itself. The intention and the perceived control for drug use were greater in the second and the third phase in relation to the first phase. The frequency of involvement in episodes of violence showed an increase in the third phase of the study. The correlation analysis showed positive cross-correlations between all the examining variables of the phases of study that fluctuated from small to medium levels, depending on the behavior. The control of prediction of behaviors showed that the previous behavior contributed regularly to the prediction of all examining behaviors. The variable of perceived control of behavior contributed moreover in the prediction of exercise, consumption of fruit, smoking and the involvement in episodes of violence, while the use of drugs was predicted, at a part, from the correspondent attitude to behavior. According to the results, participating in exercise activities during the early stages of children's life increases the probability in adopting the actual behavior in later stages of life. Respectively, the adoption of healthy diet habits in early stages could increase the probability of adopting a healthy diet later on in life. It is important for students to increase the perception of control for exercise and healthy diet so that they can adopt respective behaviors, while probable interventions in the subject of both physical and health education should be focused on this direction. Restrictions in being able to get access to smoking, and furthermore the control of factors that can prompt to smoking, can contribute respectively to the decrease of perceived behavioral control to smoke, to the decrease of the intention to smoke as well as to the frequency of smoking, especially in high school and senior high school students. Respectively, certain programs aiming at reducing the possibility of smoking at early ages should be undertaken. Such programs are those that focus on the development and the changing of attitudes. Similar programs of attitudes could be conducted for the use of drugs and the participation and the involvement of violence. In addition, the increase of obstacles in the involvement in episodes of violence could contribute to a smaller involvement of students in this specific behavior. Further study could be focused on the investigation of factors that contribute to the formation of perception of control for all the examining behaviors. Furthermore, additional studies in senior high school students, could reveal the factors that account for the decrease of perception of control for healthy behaviors such as exercise and healthy diet and also account for the factors that contribute to the increase of perception of control for unhealthy behaviors: smoking, and the involvement in episodes of violence.

Η παρούσα έρευνα αποτελεί μία διαχρονική μελέτη των συμπεριφορών: άσκηση, υγιεινή διατροφή (κατανάλωση φρούτων), κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών και συμμετοχή σε πράξεις βίας στα γήπεδα χρησιμοποιώντας ως βάση τη θεωρία σχεδιασμένης συμπεριφοράς. Το δείγμα αποτέλεσαν 882 άτομα, 329 μαθητές και 553 μαθήτριες, που προέρχονταν από αστικές και ημιαστικές περιοχές της Ελλάδας και κατανέμονταν σε τρεις σχολικές βαθμίδες δημοτικό (187 άτομα), γυμνάσιο (398 άτομα) και λύκειο (297 άτομα). Σε τρεις χρονικές φάσεις, που απείχαν μεταξύ τους έξι μήνες και σε διάρκεια ενός έτους, εξετάστηκαν: α) η εξέλιξη των εξής ψυχο-κοινωνικών παραγόντων: στάσεις, αντιλαμβανόμενος έλεγχος συμπεριφοράς και προθέσεις για τις εν λόγω συμπεριφορές, καθώς και η συχνότητα των συμπεριφορών, σε έλληνες μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, β) η επίδραση του φύλου και της εκπαιδευτικής βαθμίδας στη διακύμανση των μεταβλητών της θεωρίας και της συχνότητας της συμπεριφοράς, γ) η συσχέτιση των μεταβλητών και των συμπεριφορών μεταξύ των φάσεων διεξαγωγής της έρευνας και δ) η ικανότητα των μεταβλητών της θεωρίας και των συμπεριφορών να προβλέπουν τις αντίστοιχες συμπεριφορές σε επόμενη χρονική φάση. Για την αξιολόγηση των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια. Για την εξέταση των διαφορών των εξεταζόμενων μεταβλητών μεταξύ των φάσεων χρησιμοποιήθηκε η στατιστική ανάλυση διακύμανσης με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις (Repeated Measures ANOVA), με ανεξάρτητους παράγοντες τη βαθμίδα εκπαίδευσης και το φύλο των μαθητών. Για τον έλεγχο συσχέτισης των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση συσχέτισης. Τέλος, προκειμένου να μελετηθεί η ικανότητα των μεταβλητών της θεωρίας να προβλέπουν επόμενη συχνότητα συμπεριφοράς, χρησιμοποιήθηκε η ιεραρχική ανάλυση παλινδρόμησης (hierarchical regression). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μαθητές του λυκείου ελαττώνουν σταδιακά την πρόθεσή τους για άσκηση, τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο προς την άσκηση, καθώς και τη συχνότητα άσκησης. Η συχνότητα κατανάλωσης φρούτων αυξανόταν σταδιακά μεταξύ των φάσεων για το συνολικό δείγμα των μαθητών ανεξάρτητα από τους παράγοντες βαθμίδα εκπαίδευσης και φύλο. Οι μαθητές του λυκείου αύξαναν σταδιακά την πρόθεσή τους και τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο για κάπνισμα, καθώς και τη συχνότητα καπνίσματος. Η πρόθεση και ο αντιλαμβανόμενος έλεγχος για χρήση ναρκωτικών παρουσίασαν μεγάλη αύξηση στη δεύτερη και στην τρίτη φάση σε σχέση με την πρώτη φάση. Η συχνότητα συμμετοχής σε επεισόδια βίας παρουσίαζε αύξηση από την πρώτη στην τρίτη φάση της έρευνας. Η ανάλυση συχνότητας έδειξε θετικές συσχετίσεις μεταξύ όλων των εξεταζόμενων μεταβλητών για τις φάσεις της έρευνας, οι οποίες κυμάνθηκαν σε χαμηλά έως μέτρια επίπεδα, ανάλογα με τη συμπεριφορά. Ο έλεγχος της πρόβλεψης των συμπεριφορών έδειξε ότι η προηγούμενη συμπεριφορά συνεισέφερε σταθερά στην πρόβλεψη όλων των εξεταζόμενων συμπεριφορών. Η μεταβλητή του αντιλαμβανόμενου ελέγχου συμπεριφορά συνεισέφερε επιπλέον στην πρόβλεψη της άσκησης, της κατανάλωσης φρούτων, του καπνίσματος και της συμμετοχής σε επεισόδια βίας, ενώ η χρήση ναρκωτικών ουσιών ερμηνεύονταν, κατά ένα μέρος, από τις αντίστοιχες στάσεις προς τη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η ενασχόληση με την άσκηση στα πρώτα χρόνια της παιδικής ζωής αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα υιοθέτησης της συμπεριφοράς σε επόμενα στάδια της ζωής. Αντίστοιχα η υιοθέτηση συνηθειών υγιεινής διατροφής σε πρώιμα στάδια αυξάνει την πιθανότητα υιοθέτησης υγιεινής διατροφής αργότερα. Είναι σημαντικό τα άτομα να αυξάνουν την αντίληψη ελέγχου για την άσκηση και την υγιεινή διατροφή προκειμένου να υιοθετήσουν τις συγκεκριμένες συμπεριφορές, ενώ οι παρεμβάσεις αντίστοιχα στο μάθημα της φυσικής αγωγής και στην αγωγή υγείας θα πρέπει να εστιάζονται στην κατεύθυνση αυτή. Περιορισμοί στην πρόσβαση με το κάπνισμα, αλλά και o έλεγχος των παραγόντων που μπορούν να παροτρύνουν τους νέους προς το κάπνισμα, μπορούν να συμβάλουν αντίστοιχα στην ελάττωση της αντίληψης ελέγχου του καπνίσματος, στην ελάττωση της πρόθεσης για κάπνισμα και της συχνότητας καπνίσματος, ιδιαίτερα στους μαθητές γυμνασίου και λυκείου. Αντίστοιχα, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα, όπως εφαρμογή προγραμμάτων στάσεων, για την ελάττωση της πιθανότητας καπνίσματος σε πρώιμη ηλικία. Παρόμοια προγράμματα στάσεων θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν για τις συμπεριφορές χρήσης ναρκωτικών και συμμετοχής σε επεισόδια βίας. Αντίστοιχα η αύξηση των εμποδίων για τη συμμετοχή σε επεισόδια βίας θα μπορούσε να συμβάλει στην μικρότερη συμμετοχή των μαθητών σε επεισόδια βίας. Περαιτέρω έρευνες θα μπορούσαν να εστιαστούν στη διερεύνηση των παραγόντων που συμβάλουν στη διαμόρφωση της αντίληψης του ελέγχου για όλες τις εξεταζόμενες συμπεριφορές. Ειδικότερα, στους μαθητές λυκείου, θα μπορούσαν να διερευνηθούν οι παράγοντες που συντελούν στην ελάττωση της αντίληψης ελέγχου για υγιεινές συμπεριφορές άσκηση και υγιεινή διατροφή και στην αύξηση της αντίληψης ελέγχου για τις ανθυγιεινές συμπεριφορές κάπνισμα και συμμετοχή σε επεισόδια βίας.