Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόθεση για περιβαλλοντική δράση των παιδιών που ολοκληρώνουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Η περίπτωση του δάσους

Abstract

One issue which seems to concern the research and practice of environmental education and education for sustainability is the recorded gap between rhetoric and action, in other words between the central aim, which is the creation of the active citizen, and the actual results. In this context, this thesis aims to reveal, describe, and understand the variety of factors which influence the intention of children who are in the last year of primary school to become involved in environmental actions related to forest protection. The qualitative approach and more specifically the interpretive paradigm was the research context in which we worked. The semi structured interview was chosen as our research tool. The literature review showed that the various factors which influence people’s intentions to act environmentally are neither clear nor consistent. The attitudes towards a certain action, the social norms and the perceived behaviour control were recorded amongst those influential factors. The above consisted the theoretical assumptions of our research, which together with the chosen typology of action, the content area and the specific actions created, was the base according to which we constructed the interview guide. 32 children who were at the last year of the primary school were interviewed. The data was analysed qualitatively at two levels: a) according to the theoretical assumptions and b) according to the inductive categories which emerged from the data. The data analysis revealed a variety of beliefs which affect children intentions to act environmentally. Beliefs about the effectiveness of an action and about the social norms seem to affect intentions. The collective actions and the involvement of people are considered to be more effective and are preferred to individual actions. This brings out the political character of environmental education. When many people participate in an action this makes a positive result more likely because the request becomes stronger and the pressure on those who are responsible for an issue to accept their role and act is greater. When beliefs that devalue the personal or social contribution are expressed, then pessimism and disempowerment are recorded. Pessimism relates to beliefs about the lack of help from the institutions, but also with the lack of knowledge of action strategies, or experience. Children’s intentions to act are also negatively influenced when beliefs about how adults see children as future citizen are expressed. The results of this research can contribute to the quality and the effectiveness of planning and realizing environmental education programmes, but also raise the question on how school as an institution can contribute to the empowerment of children towards becoming active citizens adopting a sustainable way of living.

Ένα στοιχείο που φαίνεται να απασχολεί την έρευνα και την πρακτική της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία, κεντρικός στόχος των οποίων ήταν και συνεχίζει να είναι ο ενεργός πολίτης, είναι η απόσταση που διαπιστώνεται ανάμεσα στη ρητορική και στην πράξη, ανάμεσα δηλαδή στον κεντρικό στόχο και στο αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, στόχος αυτής της διατριβής ήταν η ανάδειξη της ποικιλίας, η περιγραφή, η κατανόηση και μία απόπειρα ερμηνείας των παραγόντων που επηρεάζουν τις προθέσεις των παιδιών που ολοκληρώνουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση για συμμετοχή σε περιβαλλοντικές δράσεις που σχετίζονται με το δάσος. Η ποιοτική προσέγγιση και δη το ερμηνευτικό παράδειγμα αποτέλεσε το ερευνητικό πλαίσιο στο οποίο εργαστήκαμε και η ατομική συνέντευξη βάσει οδηγού, γνωστή ως ημιδομημένη συνέντευξη, αποτέλεσε το ερευνητικό μας εργαλείο. Η βιβλιογραφική επισκόπηση έδειξε ότι οι ποικίλοι παράγοντες που επηρεάζουν τις προθέσεις των ανθρώπων να συμμετέχουν σε περιβαλλοντικές δράσεις δεν είναι ούτε σαφείς ούτε σταθεροί. Μεταξύ αυτών καταγράφονται οι στάσεις για μία συγκεκριμένη δράση, οι κοινωνικές νόρμες και η εκτίμηση για την αποτελεσματικότητας της δράσης. Τα παραπάνω αποτέλεσαν τις θεωρητικές παραδοχές της έρευνας. Με βάσει τις παραδοχές αυτές, την τυπολογία δράσεων που επιλέχτηκε, το θεματικό περιεχόμενο και τις συγκεκριμένες δράσεις που δημιουργήθηκαν, κατασκευάστηκε ο οδηγός των ερωτήσεων της συνέντευξης. Πραγματοποιήθηκαν 32 συνεντεύξεις. Έγινε ποιοτική ανάλυση των δεδομένων σε δύο επίπεδα, αξιοποιώντας στοιχεία από διαφορετικές ποιοτικές προσεγγίσεις ανάλυσης: α) βάσει των θεωρητικών προδιαγραφών και β) βάσει των επαγωγικών κατηγοριών που αναδύθηκαν από τα δεδομένα. Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε μία ποικιλία πεποιθήσεων που επηρεάζουν τις προθέσεις των παιδιών για εμπλοκή σε δράσεις. Οι πεποιθήσεις για την αποτελεσματικότητα μιας δράσης και για τις κοινωνικές νόρμες φαίνεται να επηρεάζουν τις προθέσεις. Η κινητοποίηση του κόσμου και η συλλογική δράση θεωρούνται περισσότερο αποτελεσματικές και προτιμώνται σε σχέση με τις ατομικές προσπάθειες. Αυτό αναδεικνύει τον πολιτικό χαρακτήρα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η συμμετοχή πολλών ανθρώπων δίνει σιγουριά για το αποτέλεσμα, μιας και το αίτημα γίνεται ισχυρότερο και η πίεση προς τους αρμόδιους για να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να δράσουν είναι μεγαλύτερη. Όταν εκφράζονται πεποιθήσεις υποτίμησης της προσωπικής ή της κοινωνικής συμβολής, τότε διαπιστώνεται απαισιοδοξία και μοιρολατρική αποδοχή μιας κατάστασης. Η απαισιοδοξία συνδέεται με πεποιθήσεις για την έλλειψη βοήθειας από τα θεσμικά όργανα, αλλά και με την έλλειψη γνώσης των στρατηγικών δράσης, ή της εμπειρίας. Πεποιθήσεις για την άποψη των ενηλίκων για τα παιδιά ως μέλλοντες πολίτες, επηρεάζει αρνητικά τις πεποιθήσεις τους για την αποτελεσματικότητα μιας δράσης αλλά και τις προθέσεις τους για εμπλοκή σ’ αυτή. Τα αποτελέσματα μπορούν να συμβάλλουν στην ποιότητα και στην αποτελεσματικότητα του σχεδιασμού και της υλοποίησης των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αλλά ταυτόχρονα προβληματίζουν για το κατά πόσο το σχολείο ως θεσμός μπορεί να συνεισφέρει στην ενδυνάμωση των παιδιών στην κατεύθυνση του ενεργού πολίτη που υιοθετεί ένα αειφόρο τρόπο ζωής.